Van stormachtig tot windstil: het zeilmeisje en de media

In de jaaroverzichten van 2009 zal de affaire rond het zeilmeisje zeker terugkomen. Haar plan om als 13-jarige een solozeiltocht rond de wereld te maken, leverde een orkaan van reacties op. Dit onderwerp over opvoeding en ouderlijk gezag haalde wereldwijd de voor pagina’s en actualiteiten rubrieken. Hoe kon het plan van een meisje wereldnieuws worden, en hoe doorstonden pedagogen die aan hetwoord kwamen de storm?

Lees verder in het NVO-Bulletin van december 2009, uitgegeven door de Nederlandse Vereniging van pedagogen en onderwijskundigen.

Griepinformatie: van folder naar web

Tijdens een pandemie zitten mensen te springen om informatie. Juiste en onjuiste berichten over de griep en griepvaccins strijden om de aandacht van de websurfer. Nu iedereen griepberichten kan verspreiden, moet de overheid haar strategie aanpassen.
Verslag door Willemien Groot van de Wereldomroep van het debat tijdens de Nationale Pandemie Conferentie op 18 november 2009.

Besmettingseffecten bij suïcide clusters?

"‘Een macabere hype’, zo omschrijft GGZ-projectleider preventie Niek Kuijper het tijdens het mediadebat van deze week. Het debat ging over zelfmoord in de pers en vond plaats op het hoofdkwartier van het Noordhollands Dagblad in Alkmaar."
Lees het hele verslag van het debat van de Stichting Mediadebat op De Nieuwe Reporter Zelfmoord: niet doodzwijgen, wel voorzichtig zijn.


Hier een korte reactie.
Uitgangspunt bij het debat is dat de media een besmettingseffect kunnen veroorzaken door sensationeel en gedetailleerd aandacht te besteden aan een specifiek geval van zelfdoding. Hoewel er inderdaad onderzoeken zijn die een samenhang hebben aangetoond tussen mediaberichtgeving en toename van suïcide, zijn er toch wat kanttekeningen te plaatsen bij dat besmettingseffect.

Complottheorieën beheersen antivaccinatie beweging

Interview Lunch Radio 1 op 9 november 2009

De aarde koelt af, het debat laait op

Door Joel Broekaert op Nieuw Amsterdams Peil van 23 oktober 2009

The science is settled. Volgens het internationale klimaatpanel IPCC is het zo goed als zeker dat de menselijke uitstoot van broeikasgassen verantwoordelijk is voor opwarming van de aarde. Alleen, de aarde is al elf jaar niet meer warmer geworden. Wat zeiden de sceptici ook al weer?

“Een ding is zeker”, schrijft de BBC twee weken geleden op haar website. “Het debat over de oorzaak van de opwarming van de aarde is verre van beslecht.” De aanleiding voor het artikel in kwestie is het feit dat de wereldtemperatuur de afgelopen elf jaar niet meer is gestegen. De kop luidt daarom: ‘What happened to global warming?’ (Waar is de opwarming van de aarde gebleven?). Lees verder

Van griepgolf naar enorme paniekgolf

Spits 27 oktober 2009

Twee sterfgevallen, onder wie een 14-jarig meisje, leidden dit weekend tot een run op de huisartsenposten. De Mexicaanse griep is daarmee weer helemaal terug. lees verder

Nationale Conferentie Pandemiebestrijding 18 november 2009

Grieppandemie: macht en kracht van de media

Discussieforum om 11.25 op deze conferentie.

Naar aanleiding van de eerste berichtgevingen in april van dit jaar, barstte er onder virologen uit binnen- en buitenland een discussie los over de ernst en de impact van het Mexicaanse griepvirus. Welke rol speelt de media in het creëren van een 'red alert' of 'media hype'?

Debaters o.a.:
- Ab Osterhaus, viroloog, Rotterdam Erasmus Medisch Centrum
- Peter Vasterman, mediasocioloog, Universiteit van Amsterdam
- David Overbosch, directeur, Havenziekenhuis & Instituut voor Tropische Ziekten Rotterdam

Hoe word je een mediahype?

X[ist] hypt mee

De media en de Mexicaanse griep: tijd voor een zondebok

Gepubliceerd in Folia 63, 7, 9 oktober 2009

De afgelopen week is onze internationaal vermaarde viroloog Ab Osterhaus in opspraak geraakt vanwege vermeende belangenverstrengeling. Uit ‘onthullingen’ van het VPRO-radioprogramma Argos is gebleken dat de expert die maandenlang heeft gewaarschuwd voor de gevaren van de Mexicaanse griep samenwerkt met de farmaceutische industrie bij het ontwikkelen van vaccins tegen de griep.

Mij heeft die plotseling opduikende ‘affaire’ rond Osterhaus, die zelfs tot een spoeddebat in de Tweede Kamer heeft geleid, behoorlijk verbaasd. Er is namelijk helemaal geen sprake van ‘onthullingen’, alle informatie over zijn bedrijf ViroClinics en de contacten tussen Osterhaus en de vaccinindustrie was al lang en breed bekend. In een van de zeldzame kritische interviews (in de Volkskrant van 2 mei 2009) werd de kwestie al aan de orde gesteld: “De vaccinindustrie heeft baat bij uw doemdenken, u werkt voor de industrie. Is dat geen belangenverstrengeling?” Het antwoord van Osterhaus was duidelijk en hetzelfde als de afgelopen week: “Ik word er geen cent wijzer van. Ik adviseer bijna alle grote vaccinbedrijven. Dat maakt me onafhankelijk. (...) Adviezen lopen via een bedrijfje van het Erasmus MC. Geld dat binnenkomt, wordt teruggesluisd naar de universiteit voor onderzoek. (....) Geldstromen zijn transparant. Industriële contacten zijn op onze website terug te vinden. Iedereen kan zien wat ik doe.”

Media overdrijven dreigingsbeeld Mexicaanse griep

De media vergroten de Mexicaanse griep enorm uit waardoor de feitelijke risico's uit het oog verdwijnen. Lees verder in de UvA Nieuwsbrief van 25 september 2009

Llink duikt in de hype ronde de Mexicaanse Griep

Aflevering 2 van Koopkracht over de Mexicaanse Griep
De overheid heeft met de Grip op Griep actie vergaande maatregelen getroffen om ervoor te zorgen dat wij elkaar niet besmetten.Maar hoe ontstaat een hype zoals deze rond de Mexicaanse griep, en waarom zijn we er zo gevoelig voor? Met behulp van een psycholoog en socioloog krijgen we meer inzicht in het ontstaansproces van een hype.
Er zijn namelijk ook deskundigen die beweren dat het eigenlijk beter voor ons is om de Mexicaanse griep gewoon maar te krijgen, zo erg is het allemaal niet en dan zijn we wel meteen resistent, maar die hebben we tot nu toe nog maar weinig gehoord. Koopkracht duikt in de hypevorming rond de Mexicaanse griep.

Defensie Iran schrikbeeld voor offensief Israël. Een fraai staaltje framing

“Iraans bezit van S-300’s is schrikbeeld van Israël” luidde de kop boven een achtergrondartikel van 21 augustus van Volkskrant-verslaggever Stieven Ramdharie.

Iran is van plan om een Russisch raketsysteem aan de te schaffen en voor Israël is dat kennelijk een schrikbeeld. Op het eerste gezicht lijkt het allemaal te kloppen: Israël voelt zich bedreigd door de nieuwe Iraanse raketten. Maar al snel blijkt uit het artikel dat het om een luchtverdedigingssysteem gaat, waarmee Iran in staat is om twaalf vijandelijke vliegtuigen en kruisraketten te volgen en neer te schieten.
Nu treedt er even kortsluiting op in het referentiekader (van Israël als bedreigd land) dat is geactiveerd door het woordgebruik (‘schrikbeeld’) van de verslaggever. Het is niet Iran dat Israël gaat aanvallen met die raketten, nee het probleem is dat Israël nu bang is dat bij een Israëlische “verrassingsaanval op Iraanse atoominstallaties” een derde van de jachtbommenwerpers verloren zou kunnen gaan.

Open Thread Radio: Discussion on Journalism @ Desmet Studios

Discussion on the impact of digital media on journalism with Herbert Blankensteijn & Peter Vasterman. Recorded live before an audience at Amsterdam's Desmet Studios.

Epidemische behoefte aan controle

Philip Alcabes plaatst epidemieën in een bredere cultuurhistorische context
Recensie gepubliceerd in NRC Handelsblad en NRC Next op 7 augustus 2009.

Een paar nieuwsfeiten van de afgelopen week: op een totaal van 188.139 gevallen van Mexicaanse griep wereldwijd zijn 1265 doden gevallen. Nederland heeft inmiddels 34 miljoen griepvaccins besteld. De ene dag melden de media dat de militair die bij de Nijmeegse Vierdaagse wegens ziekte moest uitvallen toch niet de nieuwe griep heeft, de andere dag blijkt een Britse vrouwelijke soldaat die meeliep de ziekte wel te hebben. De meeste deelnemers aan de wandeltocht zeggen voor de camera’s dat ze zich geen zorgen maken, maar op voorpagina van een grote ochtendkrant staat de volgende dag wel een grote foto van een deelnemer met een mondkapje voor.

En zo worden we al maandenlang dag in dag uit op de hoogte gehouden van al het grote en kleine nieuws rond de nieuwe griepvariant die in april in de VS werd ontdekt. Die enorme media-aandacht en ook de uitgebreide maatregelen om de komende epidemie het hoofd te bieden, staan in schril contrast met de feitelijke risico’s van de griep tot nog toe. Ruim duizend doden maakt als geïsoleerd getal wel enige indruk, maar op wereldschaal en in vergelijking met andere ziektes als malaria stelt de Mexicaanse griep tot nog toe niet veel voor.

Weinig heil in plan Murdoch

Dat de kranten al een tijdje niet zo goed gaan is geen nieuws. Lezers krijgen het nieuws gratis en voor niets via internet aangeboden. Volgens Peter Vasterman, docent Journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam is er als we zo doorgaan straks geen nieuws meer omdat het simpelweg niet meer te financieren zou zijn.

Lees verder in Trouw 7 augustus 2009 door Eline Verhoef

Houden opleidingen journalistiek rekeningen met de veranderende markt?

BNR Mediazaken 6 augustus 2009

Te gast zijn: Peter Vasterman, docent Journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam Jaap den Ouden, 4e jaars journalistiek in Utrecht en eigenaar Mediacontainer Harmen Bockma, Volkskrant. Download.

Media, Web 2.0 en HPV: een analyse van het veranderende publicitaire speelveld en de gevolgen voor de HPV controverse.

Media, Web 2.0 en HPV: een analyse van het veranderende publicitaire speelveld en de gevolgen voor de HPV controverse.

Inleiding Peter Vasterman voor het seminar ‘De HPV-campagne ontrafeld’, geoganiseerd door de Pharma Marketing Groep op 28 mei 2009 in Woerden.

Heej Weet je nie hoe fet erg kanker is?

jaah ik hb gehoord dat je van dese prik dood kan gaan mr dtis tog niej waar?hoop ik

ELLEgirl.nl - girlworld - Prik tegen kanker

Als mediasocioloog doe ik onderzoek naar mediahypes die vaak te maken hebben met risico’s. Denk aan fijnstof versus UMTS zendmasten. De vraag is hoe relatief kleine of zelfs niet bestaande risico’s kunnen uitgroeien tot grote maatschappelijke kwesties met (irrationele) gevolgen.

In dat kader volg ik met grote belangstelling de controverses rond vaccinaties, met als bekendste voorbeeld Engeland waar de vaccinatiegraad voor MMR[1] (tegen mazelen, de bof en rodehond) is gedaald naar vijftig procent als gevolg van hijgerige berichtgeving en actiegroepen van verontruste ouders. De aanleiding was een discutabel artikel over het vermeende verband tussen autisme en deze vaccinatie. Internet speelt een belangrijke rol in dit soort controverses, het web biedt de verschillende spelers allerlei nieuwe mogelijkheden om informatie en standpunten naar buiten te brengen, aanhangers te mobiliseren en de publieke opinie te beïnvloeden. Dat is de invalshoek van mijn inleiding vanmiddag: het publicitaire speelveld is door internet en met name door Web 2.0 drastisch aan het veranderen en dat is voor iedereen die zich met communicatie bezighoudt van groot belang.

Hoe breng je een epidemie in beeld? How to lie with maps

Een interessant aspect in de berichtgeving over de Mexicaanse griep is het gebruik van kaarten. Het NOS-Journaal bracht regelmatig een kaart van de wereld in beeld, waarop steeds meer landen rood kleurden omdat daar besmettingsgevallen waren geconstateerd.
Is dat een goede manier om de verspreiding van de griep in beeld te brengen? Dat is de vraag, het is toch een beetje vreemd om na enkele honderden gevallen in de VS en enkele tientallen gevallen in Canada, heel de Verenigde Staten, inclusief Alaska, en heel Canada, tot en met de Northern Territories, ver voorbij de poolcirkel, rood te kleuren.

Wekt dat niet een beetje de indruk dat heel Noord-Amerika tot de gevarenzone behoort? Is het niet een beetje overdreven om zelfs de eskimo’s rood te kleuren. In totaal gaat het om 300 plus 33, dus 333 miljoen inwoners op een oppervlakte van 19.599.701 km². In dat gebied staat het aantal besmettingen dus momenteel op 3559 personen, om 0,00001069%.

Zou het niet verstandiger zijn om op z’n minst de staten van de VS aan te geven waar wel of geen besmettingen zijn? Het roodkleuren van het hele Noord-Amerikaanse continent draagt bij tot een overschatting van de gevaren. Stel dat er een paar gevallen in Rusland bijkomen (17.098.242 km²), wordt dan ook het hele gebied van de grens met Polen tot Noord Korea rood gekleurd? Dan krijgt deze griep toch wel heel apocalyptische proporties.
Ook op Google maps is de epidemie te bekijken, daaruit blijkt dat er tientallen staten in de VS zijn waar geen gevallen gerapporteerd zijn. Bij de indicator van een geval op de kaart staat ook een toelichting (bijvoorbeeld: “milde verschijnselen”). Dat geeft een veel specifieker en minder verontrustend beeld van de epidemie.
Zie de site van Dr. Henry Niman, biomedisch onderzoekers in Pittsburgh, Pennsylvania,
Na how to lie with statistics, how to lie with charts, nu ook how to lie with maps.

Op zoek naar een reden voor een zinloze daad

We willen weten wat Karst T. in Apeldoorn heeft bezield, Om te voorkomen, te verwerken, ter behoud van onschuld. NRC Next maandag 4 mei 2009.

Het Mexicaanse virus en de media

Vooralsnog is er geen pandemie van de Mexicaanse Griep, maar er is wel sprake van een nieuwsviruspandemie. De griep, die betrekkelijk weinig slachtoffers heeft gemaakt, houdt de berichtgeving in haar greep. Met tv-regisseur Bert van der Veer en mediasocioloog Peter Vasterman praten we over hoe zo’n virus om zich heen kan grijpen. Radio 1, Villa VPRO woensdag 29 april 2009

Varkensgriep = mediahype

Het is nu officieel: de varkensgriep is een mediahype. Zegt namelijk dé deskundige op het gebied van mediahypes, Peter Vasterman . “De media hebben een sterke voorliefde voor exotische risico’s met een zekere horrorfactor.” Lees verder

Mediahype rond geweld personeel openbaar vervoer

Dagblad van het Noorden, 1 april 2009 woensdag

Door Mick van Wely

Geweld tegen personeel in het openbaar vervoer is één van de meest besproken onderwerpen in de media de laatste maanden. Mishandelingen krijgen alle aandacht. Volgens mediadeskundige Peter Vasterman riekt de aandacht naar een mediahype.

Groningen Op de 'voorpagina' van teletekst, pagina 101, prijkte een bericht dat enkele jaren geleden zeer waarschijnlijk geen enkele pagina van teletekst had gehaald. De mishandeling van de conducteur die naar huis reed na de wedstrijd Nederland-Schotland. De aandacht past binnen de focus van de media op het verschijnsel van geweld tegen personeel in het openbaar vervoer. Communicatiewetenschapper Peter Vasterman van de universiteit Amsterdam spreekt van een mediahype. "Je ziet een enorme focus op het thema van veiligheid in het openbaar vervoer. In de jaren negentig was de ophef er ook. In de beeldvorming heersen de extremen. Alle incidenten worden meegerekend. Op één hoop geveegd.

Help een hype. Waarom laten we ons telkens weer massaal opjutten door mediahypes? Quest april 2009

Van Geert Wilders' film die knip- en plakwerk bleek, van de 'ontmaskering' van Joran van der Sloot die van geen enkel justitieel belang was. Het lijkt wel of we steeds vaker overspoeld worden door mediahypes. Tekst: Berry Overvelde.

Een jaar na Fitna. Uitzending Het vizier van 29 maart 2009

Een jaar na Fitna

Een jaar geleden lanceerde Wilders zijn film Fitna om de problemen van de islam aan de kaak te stellen. Hoe staat het nu een jaar later met het politieke en maatschappelijke debat over de islam? Kan Geert Wilders alles zeggen wat hij wil? Hij mocht Engeland niet in en het Openbaar Ministerie gaat de aanklachten die tegen hem zijn ingediend onderzoeken. Maar wat is nou eigenlijk precies de vrijheid van meningsuiting? En over welke meningen hebben we het dan? Aanstaande zondag in Het Vizier: de vrijheid van meningsuiting en het debat over de islam.
Het Vizier zondag 29 maart, 15.00 uur - 15.30 uur, Nederland 2

Nederlandse Islamitische Omroep

Inleiding mediahypes

Inleiding op 2 maart 2008 tbv het colloquium aan de TU Delft voor de studenten van de Master opleiding Science Education & Communication en voor de stafafdeling Marketing & Communicatie van de universiteit.

Tunnelvisies in het vrije veld. Journalistiek in het tijdperk van nieuwsmanagement en publiciteitszoekers

Dankzij één opiniepeiler werd de Deventer moordzaak een publicitaire zevenklapper in het steeds vrijere speelveld van de media. De hypes blijven elkaar opvolgen, maar hoe lang nog?
Lees verder in NRC Handelsblad van 27 februari 2009

Het gebeurt niet vaak dat een burger die verder geen enkel belang heeft bij een moordzaak, het voor elkaar krijgt dat het graf van het slachtoffer acht jaar na dato en twee jaar na veroordeling van de dader opengaat om het door hem zelf gelanceerde gerucht te onderzoeken dat de 'echte' dader daar het moordwapen heeft verstopt. Toch kan dat tegenwoordig allemaal - dankzij de macht van publiciteit.

De opzienbarende 'grafactie' is onderdeel van de publicitaire 'zevenklapper' waarmee opiniepeiler Maurice de Hond eind 2006 een herziening van het tweede vonnis tegen de moordenaar wil afdwingen. Het is de zoveelste aflevering in de al jaren lopende Deventer moordzaak, waarin Ernst Louwes eerst wordt vrijgesproken van de moord op de weduwe Wittenberg in 1999, vervolgens in hoger beroep veroordeeld tot twaalf jaar cel, dan weer vrijgelaten als de Hoge Raad besluit tot herziening omdat er twijfels zijn over de bewijsvoering, om tot ieders verbazing alsnog veroordeeld te worden op basis van nieuw dna-bewijs. Zaak gesloten, zo lijkt het, maar na de Schiedammer parkmoord, waarbij het Openbaar Ministerie (OM) dna-sporen van de echte dader heeft achtergehouden, omdat ze niet passen in de inmiddels spreekwoordelijke 'tunnelvisie', krijgt de belangstelling voor mogelijke gerechtelijke dwalingen weer nieuwe impulsen.

Dreigen als symptoom van de nieuwe tijd

Dreigen als symptoom van de nieuwe tijd; Weesp Commotie in dorp 'begrijpelijk'; politie geeft media schuld; jongens naar huis.

De reacties op dreigementen tegen een school in Weesp waren heftig. Overdreven of terecht? De mensen zijn gevoeliger geworden ...

NRC Handelsblad, 17 februari 17, 2009

Incidenten, hypes, schandalen en amplificatiespiralen

Gastcollege op 27 januari tbv het Leeratelier Strategie, een opleiding van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB).

Inleiding.
Meer dan vroeger lijkt het nieuws tegenwoordig te worden beheerst door opvallende incidenten, hypes, affaires en schandalen. Politici, bestuurders en andere topfiguren (denk aan de grote graaiers) raken in opspraak, liggen onder vuur en worden soms tot aftreden gedwongen Duyvendak, Cramer, Middelkoop, Vogelaar, Boekestein, Depla, Verdonk, Wilders, Herfkens, Duyvestein, Jorritsma, en langer geleden: Joustra, Mabel, Lubbers, Oudkerk, Doctors van Leeuwen, Aantjes, etc.
Soms staan personen centraal soms gaat het om ministeries (beloningen topambtenaren), bedrijven (Eneco) of instellingen (UWV, Hartstichting). Soms gaat het om politieke of maatschappelijke issues die escaleren naar aanleiding van een incident zoals de ontsnapte TBS-er Wilhelm S in 2005. Het overeenkomstige element is dat de zaak vrij snel escaleert en soms dagen zoniet wekenlang de publieke arena van media en politiek gaat domineren.
Er zit een zekere mate van toevalligheid en selectiviteit in, maar als het proces op gang komt zie je toch dat er in deze escalaties een bepaalde dynamiek zichtbaar wordt. Niet alleen ernstige misstanden maar ook kleine misstappen kunnen leiden tot grote affaires met alle gevolgen van dien (denk aan Herfkens of de onhandige uitspraken van Boekstein of Middelkoop).
Er komt steeds meer boven water, de beschuldigingen stapelen zich op, anderen raken er bij betrokken, de verontwaardiging groeit, evenals de controverses.
Mogelijkheden tot verweer zijn schaars, alles gaat heel snel, als je niet meteen reageert heb je misschien iets te verbergen (doofpot!), als je wel reageert loop je het risico dat je beeldvorming bevestigt, zeker als je erkent dat sommige feiten wel kloppen maar dat ze iets anders betekenen. De escalatie is meestal een gevolg van een schijnbaar onbeheersbaar actiereactiepatroon: bij de zaak Herfkens was van groot belang of hier sprake was van staand beleid van het ministerie van Buitenlandse zaken om Nederlanders op belangrijke posten in het buitenland financieel te steunen. Toen die informatie uitbleef kon al snel de beeldvorming ontstaan dat de huursubsidie voor Herfkens uitzonderlijk was en dat zij het initiatief had genomen om deze toelage te veroveren.

Tot op zekere hoogte is deze dynamiek voorspelbaar, als eenmaal de eerste stap is gezet. Als dat zo is zou je kunnen bekijken in hoeverre dit soort affaires te beïnvloeden of te managen zijn. Waar liggen valkuilen en mogelijkheden? Welke reacties werken escalerend of juist deëscalerend? Wat kun je verwachten van de media? Welke patronen zijn zichtbaar in de berichtgeving? Om die vragen te kunnen beantwoorden moeten we onderzoeken hoe schandalen en mediahypes in elkaar zitten. Wat is kenmerkend voor hypes, wanneer is sprake van een schandaal en welke rol spelen hypes in die affaires?