Gastcollege op 27 januari tbv het Leeratelier Strategie, een opleiding van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB).
Inleiding.
Meer dan vroeger lijkt het nieuws tegenwoordig te worden beheerst door opvallende incidenten, hypes, affaires en schandalen. Politici, bestuurders en andere topfiguren (denk aan de grote graaiers) raken in opspraak, liggen onder vuur en worden soms tot aftreden gedwongen Duyvendak, Cramer, Middelkoop, Vogelaar, Boekestein, Depla, Verdonk, Wilders, Herfkens, Duyvestein, Jorritsma, en langer geleden: Joustra, Mabel, Lubbers, Oudkerk, Doctors van Leeuwen, Aantjes, etc.
Soms staan personen centraal soms gaat het om ministeries (beloningen topambtenaren), bedrijven (Eneco) of instellingen (UWV, Hartstichting). Soms gaat het om politieke of maatschappelijke issues die escaleren naar aanleiding van een incident zoals de ontsnapte TBS-er Wilhelm S in 2005. Het overeenkomstige element is dat de zaak vrij snel escaleert en soms dagen zoniet wekenlang de publieke arena van media en politiek gaat domineren.
Er zit een zekere mate van toevalligheid en selectiviteit in, maar als het proces op gang komt zie je toch dat er in deze escalaties een bepaalde dynamiek zichtbaar wordt. Niet alleen ernstige misstanden maar ook kleine misstappen kunnen leiden tot grote affaires met alle gevolgen van dien (denk aan Herfkens of de onhandige uitspraken van Boekstein of Middelkoop).
Er komt steeds meer boven water, de beschuldigingen stapelen zich op, anderen raken er bij betrokken, de verontwaardiging groeit, evenals de controverses.
Mogelijkheden tot verweer zijn schaars, alles gaat heel snel, als je niet meteen reageert heb je misschien iets te verbergen (doofpot!), als je wel reageert loop je het risico dat je beeldvorming bevestigt, zeker als je erkent dat sommige feiten wel kloppen maar dat ze iets anders betekenen. De escalatie is meestal een gevolg van een schijnbaar onbeheersbaar actiereactiepatroon: bij de zaak Herfkens was van groot belang of hier sprake was van staand beleid van het ministerie van Buitenlandse zaken om Nederlanders op belangrijke posten in het buitenland financieel te steunen. Toen die informatie uitbleef kon al snel de beeldvorming ontstaan dat de huursubsidie voor Herfkens uitzonderlijk was en dat zij het initiatief had genomen om deze toelage te veroveren.
Tot op zekere hoogte is deze dynamiek voorspelbaar, als eenmaal de eerste stap is gezet. Als dat zo is zou je kunnen bekijken in hoeverre dit soort affaires te beïnvloeden of te managen zijn. Waar liggen valkuilen en mogelijkheden? Welke reacties werken escalerend of juist deëscalerend? Wat kun je verwachten van de media? Welke patronen zijn zichtbaar in de berichtgeving? Om die vragen te kunnen beantwoorden moeten we onderzoeken hoe schandalen en mediahypes in elkaar zitten. Wat is kenmerkend voor hypes, wanneer is sprake van een schandaal en welke rol spelen hypes in die affaires?
