dinsdag 25 juni 2013

Transparantie bij de NOS ver te zoeken

Gepubliceerd in NRC Handelsblad op 25 juni 2013
De NOS heeft sinds 2010 geen ombudsman meer, maar een Commissie van deskundigen die de ‘ombudsfunctie’ waarneemt. Deze commissie adviseert ‘gevraagd en ongevraagd over fundamentele vraagstukken inzake het journalistieke en maatschappelijke functioneren van de NOS.’ Op verzoek van de NOS-directie besloot deze commissie in januari 2012 de berichtgeving over COA-directeur Nurten Albayrak onder de loep te nemen.
Aanleiding was controverse over de uitzending van het NOS Journaal op 18 september 2011 waarin Albayrak op basis van anonieme bronnen werd neergezet als een geldverspillende ‘zonnekoningin’ en een ‘despoot’ die een ‘angstcultuur’ had gecreëerd bij de organisatie voor de opvang van asielzoekers. Wederhoor ontbrak op tv, daarvoor verwees de nieuwslezer naar de website van de NOS. De onthulling leidde tot een schorsing en uiteindelijk tot het ontslag van Albayrak.
Critici spraken van incompetente onderzoeksjournalistiek en trial by media, maar de Raad voor de Journalistiek oordeelde in april 2012 dat de NOS alleen op het punt van wederhoor tekort was geschoten.
Inmiddels is het onderzoek van de Commissie al bijna een jaar geleden afgerond, maar is de inhoud van het rapport nooit bekend gemaakt. Behoudens een onopvallend zinnetje in het Jaarverslag van de NOS dat in april 2013 verscheen. De commissie ‘oordeelt positief over het journalistieke proces dat tot de berichtgeving heeft geleid, al heeft de Commissie wel een paar opmerkingen over de wijze waarop een en ander in beeld is gebracht.’

Omdat ik bezig was met een hoofdstuk over schandalen waarin ook de affaire Albayrak aan bod zou komen, dacht ik in oktober vorig jaar in alle onschuld dat ik dat rapport van de Commissie wel even kon opvragen. Wekenlang bleef het stil. Pas na herhaalde verzoeken liet de secretaresse van NOS-directeur De Jong weten dat ‘de bevindingen van de Commissie niet per definitie openbaar zijn.’ Daar beslist de directie over. ‘Wij kunnen uw verzoek om toezending derhalve niet honoreren.’ Eind januari heb ik opnieuw gemaild om te kijken of de directie al een beslissing had genomen, maar er kwam geen reactie meer van de NOS. In juni probeerde ik het opnieuw, ditmaal kwam er wel een antwoord: ‘de NOS-directie heeft besloten het volledige advies van de Commissie van Deskundigen voorlopig niet openbaar te maken.’
Dus in het kader van de transparantie en maatschappelijke verantwoordelijkheid stel je zelf een commissie in die je de opdracht geeft om een controversiële kwestie te evalueren en vervolgens besluit je dat het resultaat geheim blijft. Dat is des te merkwaardiger omdat de Commissie grotendeels positief geoordeeld heeft over de NOS.
Deze hele gang van zaken maakt duidelijk dat de NOS nog steeds niet goed heeft geregeld hoe de belangrijkste nieuwsorganisatie van het land verantwoording aflegt over haar journalistiek beleid. Merkwaardig is ook dat de NOS nog steeds geen handvest heeft dat leidend is voor het journalistieke beleid. Zelfs commerciële media als de Volkskrant en NRC Handelsblad hebben uitgebreide ‘stijlboeken’ waar redacteuren aan gehouden kunnen worden, bijvoorbeeld bij het gebruik van anonieme bronnen.
Volgens het Jaarverslag hanteert de NOS ‘de hoogste journalistieke eisen van zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en onbevooroordeeldheid.’ Maar een concrete uitwerking ontbreekt. Vergelijk dat eens met de Editorial Guidelines van de BBC, een openbaar, 215 pagina’s tellend document waarin is vastgelegd waar het publiek deze publieke omroep op kan afrekenen.
Er stond ooit een twaalf punten tellende code op de website van de NOS met als laatste artikel: ‘De NOS is een met publieke middelen gefinancierde onafhankelijke nieuwsorganisatie. De NOS hecht aan een transparante werkwijze en legt daarover verantwoording af.’ Helaas is dat verantwoording afleggen nog steeds niet verankerd in een goede regeling waarin staat waar we bij de NOS op kunnen rekenen.