Gepubliceerd in: Haarlems Dagblad
1 augustus 2000.
Agressie op werk treft een op de drie.
Een op tien heeft last van seksuele
intimidatie in de werksfeer.
Het aantal meldingen van vermoedelijke
affectieve of lichamelijke verwaarlozing is bijna verdubbeld.
Een ding is wel zeker: onze percepties,
definities en waardeoordelen zijn in de laatste decennia ingrijpend veranderd.
De inmiddels gebruikelijke jaarlijkse toename
van het aantal gevallen van kindermishandeling heeft dan ook meer te maken met
een verruiming van het begrip kindermishandeling dan met een toename van geweld
tegen kinderen.
In onze welvarende samenleving gaat het steeds
meer om onzichtbare problemen, die alleen maar door onderzoek in kaart kunnen
worden gebracht.
De opkomst van de 'risicosamenleving': we zijn
langzamerhand in de ban geraakt van onzichtbare risico's waarover wij
uitsluitend nog door de media worden geïnformeerd.
Als we ons van dat proces bewust zijn en ons
niet laten meeslepen door de bekende doemscenario's waarin het slachtofferschap
overheerst.
Guerrilla op het werk
Voor veel kranten was het laatst
voorpaginanieuws: "Guerrilla op de werkvloer." "Agressie op werk
treft een op de drie." Volgens onderzoek in opdracht van het ministerie
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft een op de drie werknemers te maken
gehad met geweld of verbale agressie op het werk, een op de zes wordt
geconfronteerd met pesterijen, en een op tien heeft last van seksuele
intimidatie in de werksfeer. In de media worden deze hoge cijfers die gebaseerd
zijn op tamelijk ruime definities vaak gekoppeld aan extreme voorbeelden als
het uitdrukken van peuken op de arm van het slachtoffer. Dat geeft het bericht
extra nieuwswaarde, maar al die zeer lichte gevallen die ook meetellen in die
statistieken blijft daardoor onduidelijk.
achter de façades van de BV Nederland
Achter de uit marmer en graniet opgetrokken
façades van de BV Nederland met al die leaseauto's, tweede huizen, verre
vakanties, veertiende maanden, lijkt één grote sociale ellende schuil te gaan.
En dan hebben we hier alleen nog maar over de werkvloer. Een paar jaar geleden
haalden vergelijkbare koppen de voorpagina's ("Miljoenen zijn slachtoffers
geweld thuis.") toen een onderzoek van het ministerie van Justitie
aantoonde dat bijna de helft (45 procent!) van alle Nederlanders ooit slachtoffer
is geweest van huiselijk geweld. Bovendien neemt het aantal meldingen van
kindermishandeling al jaren toe: in 1999, zo blijkt uit de jaarcijfers van de
Advies- en meldpunten kindermishandeling, is het aantal meldingen van
vermoedelijke affectieve of lichamelijke verwaarlozing bijna verdubbeld. En dan
hebben we het nog niet eens over het meest besproken issue van de laatste
jaren: zinloos geweld.
percepties, definities en waardeoordelen
Nederland is zo een land van contrasten, op
het eerste gezicht een perfect georganiseerde samenleving, maar achter de
schermen één groot gewelddadig slagveld met miljoenen slachtoffers. Toch is er
iets merkwaardigs aan de hand, want in vergelijking met vroeger is de
welvarende Nederlandse samenleving natuurlijk veel aangenamer, opener en
vriendelijker dan vroeger met al die klasse- en standsverschillen. Het is dan
ook zeer de vraag of Nederland wel zo veel gewelddadiger, pesteriger,
agressiever, harder en wreder is geworden. Een ding is wel zeker: onze
percepties, definities en waardeoordelen zijn in de laatste decennia ingrijpend
veranderd. Veel van wat vroeger bijvoorbeeld onder een verantwoorde
opvoedkundige aanpak viel, zowel thuis als op school, zou tegenwoordig zonder
meer tot ernstige vormen van kindermishandeling worden gerekend. De inmiddels
gebruikelijke jaarlijkse toename van het aantal gevallen van kindermishandeling
heeft dan ook meer te maken met een verruiming van het begrip
kindermishandeling dan met een toename van geweld tegen kinderen. Inmiddels
valt volgens sommige deskundigen ook het onthouden van complimenten onder
kindermishandeling omdat het kind daardoor geen positief zelfbeeld kan
opbouwen.
historisch perspectief
Wat me dan ook stoort in de berichtgeving over
dit soort sociale problemen is het ontbreken van enig historisch perspectief,
want dat zou al die op 'één op drie' onderzoeken aardig kunnen relativeren. Als
krantenlezer krijg je al snel de indruk dat het allemaal steeds erger wordt.
Waar je dan niet bij stilstaat is dat zo'n sociaal probleem als pesten op het
werk niet zomaar objectief gegeven is, maar dat er eerst een probleem van moet
worden 'gemaakt': er liggen keuzes aan ten grondslag over wat er allemaal onder
valt en hoe erg we dat vinden. Bovendien verliezen we uit het oog dat zo'n sociaal
probleem een hele ontwikkeling gaat doormaken: het komt op de maatschappelijke
agenda, er komen maatregelen, er wordt werk van gemaakt, er komen hulpverleners
en deskundigen die zich met de aanpak gaan bezighouden.
verbreden van de definities
Dat leidt er doorgaans niet toe dat het
probleem wordt opgelost, integendeel, omdat er meer werk van wordt gemaakt
zullen er steeds meer gevallen boven water gaan komen. Het gevolg is dat we
volgend jaar kunnen lezen dat net als bij kindermishandeling het aantal gevallen
van pesten op het werk aanzienlijk is gestegen. De volgende stap is het
geleidelijk verbreden van de definities: er zal steeds meer onder gaan vallen.
De professionals van de instellingen die zich met de opvang bezighouden krijgen
een gevestigd belang in 'hun' probleem en zullen steeds meer 'gevallen' onder
dezelfde noemer gaan brengen. Daardoor breidt hun werkterrein zich steeds
verder uit.
onzichtbare risico's
Ging het vroeger om direct zichtbare sociale
problemen (krottenwijken), in onze welvarende samenleving gaat het steeds meer
om onzichtbare problemen, die alleen maar door onderzoek in kaart kunnen worden
gebracht. En dat geeft de onderzoekers, hulpverleners en professionals een
grote invloed op de definiëring van het probleem. Sociologen spreken in dit
verband wel eens over de opkomst van de 'risicosamenleving': we zijn
langzamerhand in de ban geraakt van onzichtbare risico's waarover wij
uitsluitend nog door de media worden geïnformeerd. En die media zorgen af en
toe voor een enorme uitvergroting van een bepaald risisco zonder veel aandacht
te schenken aan de historische context. Onherroepelijk gevolg: verontrusting
bij het publiek.
steeds hogere eisen
Er zijn in Nederland veel minder grote sociale
problemen dan vroeger &endash;denk alleen al aan mensonterende armoede-
maar ons 'probleembewustzijn' is enorm toegenomen. Bevrijd van de dagelijkse
strijd om het bestaan, gaan we telkens een stap verder en stellen we steeds
hogere eisen aan onze leef- en werkomgeving. Daar is niets op tegen, tenminste
als we ons van dat proces bewust zijn en ons niet laten meeslepen door de
bekende doemscenario's waarin het slachtofferschap overheerst.
Peter Vasterman
Docent massacommunicatie aan de School voor
Journalistiek in Utrecht.
