'Mediahype verdwenen kinderen onterecht'

DAGBLAD VAN HET NOORDEN

18 augustus 2000. 

ANP

de mensen. En die sensatiezucht bestaat nu eenmaal." (anp)

Utrecht - De forse belangstelling van media voor verdwenen kinderen staat niet in verhouding tot de werkelijke nieuwswaarde. Dat zegt socioloog en mediadeskundige P. Vasterman. Volgens Vasterman maken sommige media onvoldoende hun verantwoordelijkheid waar om nieuws binnen de relevante context te brengen. Hype is mogelijk een te groot woord, maar dat nieuws in forse golfbewegingen over net- en trommelvlies komt, staat volgens Vasterman vast. De moord op Maartje Pieck leidde tot een grote belangstelling voor vergelijkbare nieuwsfeiten.

Reflexbeweging

"Dat is een reflexbeweging van de media", zegt Vasterman, die werkt aan een promotie-onderzoek over mediahypes aan de Amsterdamse universiteit. " Neem het voorbeeld van de 58 Chinezen in de vrachtwagen. Opeens zie je in de weken erna allerlei vrachtwagens opduiken met illegale immigranten. Je krijgt de indruk dat een stroom illegalen binnenkomt. Dat ebt in de maand erna weer weg. Niet dat minder mensen in vrachtwagens worden gevonden, maar de media vinden het dan wel weer genoeg geweest." De groei van het aantal infotainmentprogramma's zorgt voor een vruchtbare bodem voor mediahypes, denkt Vasterman. "Voor tv-programma's als Hart van Nederland en Vijf in het Land is dit aantrekkelijk. Het is menselijk, het is Nederland. Je kunt er gelijk een camerateam heensturen en je kunt het lekker aan de gang houden. De laatste update van de politiewoordvoerder, live, terwijl er eigenlijk niets te melden is." Bij voortdurende media-aandacht krijgen mensen het gevoel dat daadwerkelijk sprake is van een toename van, bijvoorbeeld, het aantal kindermoorden. Harde cijfers logenstraffen die indruk. "Er is helemaal geen plotselinge toename of afname. De vergelijkbare zaken worden door de media bij elkaar gebracht en dan wordt al snel geschreven over een golf. Onterecht. Daarmee creëren de media paniek en bezorgdheid. Journalisten moeten de context neerzetten, duidelijk maken wat de cijfers zijn. In journalistiek draait alles om relevantie. Als je alle details zonder echt nieuws gaat melden, is dat niet journalistiek relevant. Maar het is wel een tre

Bizar

De kindermoorden en verdwijningen voldoen volgens Vasterman aan de klassieke voorwaarden voor een kortstondige hype. "Je hebt een schokeffect nodig dat zo'n zaak neerzet. Iets bizars, een ongelooflijk verhaal. Als Privé schrijft: 'Zag Anton Pieck de moord op zijn kleindochter al aankomen?', is het dus aantrekkelijk geworden voor de media." Dat de stroom berichten over moord en doodslag in een behoefte voorziet, is volgens Vasterman een oud gegeven. " De belangstelling voor het sensationele is zo oud als het nieuws. De eerste kranten van vier eeuwen geleden stonden vol met gruwelijke zaken. Kijk maar naar tv. De meeste films hebben geweld, moord, seksueel misbruik als thema. Het prikkelt de sensatiezucht van

Het is niet erger, we vinden het erger

Gepubliceerd in: Haarlems Dagblad

1 augustus 2000.

Agressie op werk treft een op de drie.

Een op tien heeft last van seksuele intimidatie in de werksfeer.

Het aantal meldingen van vermoedelijke affectieve of lichamelijke verwaarlozing is bijna verdubbeld.

Een ding is wel zeker: onze percepties, definities en waardeoordelen zijn in de laatste decennia ingrijpend veranderd.

De inmiddels gebruikelijke jaarlijkse toename van het aantal gevallen van kindermishandeling heeft dan ook meer te maken met een verruiming van het begrip kindermishandeling dan met een toename van geweld tegen kinderen.

In onze welvarende samenleving gaat het steeds meer om onzichtbare problemen, die alleen maar door onderzoek in kaart kunnen worden gebracht.

  

De opkomst van de 'risicosamenleving': we zijn langzamerhand in de ban geraakt van onzichtbare risico's waarover wij uitsluitend nog door de media worden geïnformeerd.

 Als we ons van dat proces bewust zijn en ons niet laten meeslepen door de bekende doemscenario's waarin het slachtofferschap overheerst.

Guerrilla op het werk

Voor veel kranten was het laatst voorpaginanieuws: "Guerrilla op de werkvloer." "Agressie op werk treft een op de drie." Volgens onderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft een op de drie werknemers te maken gehad met geweld of verbale agressie op het werk, een op de zes wordt geconfronteerd met pesterijen, en een op tien heeft last van seksuele intimidatie in de werksfeer. In de media worden deze hoge cijfers die gebaseerd zijn op tamelijk ruime definities vaak gekoppeld aan extreme voorbeelden als het uitdrukken van peuken op de arm van het slachtoffer. Dat geeft het bericht extra nieuwswaarde, maar al die zeer lichte gevallen die ook meetellen in die statistieken blijft daardoor onduidelijk.

achter de façades van de BV Nederland

Achter de uit marmer en graniet opgetrokken façades van de BV Nederland met al die leaseauto's, tweede huizen, verre vakanties, veertiende maanden, lijkt één grote sociale ellende schuil te gaan. En dan hebben we hier alleen nog maar over de werkvloer. Een paar jaar geleden haalden vergelijkbare koppen de voorpagina's ("Miljoenen zijn slachtoffers geweld thuis.") toen een onderzoek van het ministerie van Justitie aantoonde dat bijna de helft (45 procent!) van alle Nederlanders ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. Bovendien neemt het aantal meldingen van kindermishandeling al jaren toe: in 1999, zo blijkt uit de jaarcijfers van de Advies- en meldpunten kindermishandeling, is het aantal meldingen van vermoedelijke affectieve of lichamelijke verwaarlozing bijna verdubbeld. En dan hebben we het nog niet eens over het meest besproken issue van de laatste jaren: zinloos geweld.

percepties, definities en waardeoordelen

Nederland is zo een land van contrasten, op het eerste gezicht een perfect georganiseerde samenleving, maar achter de schermen één groot gewelddadig slagveld met miljoenen slachtoffers. Toch is er iets merkwaardigs aan de hand, want in vergelijking met vroeger is de welvarende Nederlandse samenleving natuurlijk veel aangenamer, opener en vriendelijker dan vroeger met al die klasse- en standsverschillen. Het is dan ook zeer de vraag of Nederland wel zo veel gewelddadiger, pesteriger, agressiever, harder en wreder is geworden. Een ding is wel zeker: onze percepties, definities en waardeoordelen zijn in de laatste decennia ingrijpend veranderd. Veel van wat vroeger bijvoorbeeld onder een verantwoorde opvoedkundige aanpak viel, zowel thuis als op school, zou tegenwoordig zonder meer tot ernstige vormen van kindermishandeling worden gerekend. De inmiddels gebruikelijke jaarlijkse toename van het aantal gevallen van kindermishandeling heeft dan ook meer te maken met een verruiming van het begrip kindermishandeling dan met een toename van geweld tegen kinderen. Inmiddels valt volgens sommige deskundigen ook het onthouden van complimenten onder kindermishandeling omdat het kind daardoor geen positief zelfbeeld kan opbouwen.

historisch perspectief

Wat me dan ook stoort in de berichtgeving over dit soort sociale problemen is het ontbreken van enig historisch perspectief, want dat zou al die op 'één op drie' onderzoeken aardig kunnen relativeren. Als krantenlezer krijg je al snel de indruk dat het allemaal steeds erger wordt. Waar je dan niet bij stilstaat is dat zo'n sociaal probleem als pesten op het werk niet zomaar objectief gegeven is, maar dat er eerst een probleem van moet worden 'gemaakt': er liggen keuzes aan ten grondslag over wat er allemaal onder valt en hoe erg we dat vinden. Bovendien verliezen we uit het oog dat zo'n sociaal probleem een hele ontwikkeling gaat doormaken: het komt op de maatschappelijke agenda, er komen maatregelen, er wordt werk van gemaakt, er komen hulpverleners en deskundigen die zich met de aanpak gaan bezighouden.

verbreden van de definities

Dat leidt er doorgaans niet toe dat het probleem wordt opgelost, integendeel, omdat er meer werk van wordt gemaakt zullen er steeds meer gevallen boven water gaan komen. Het gevolg is dat we volgend jaar kunnen lezen dat net als bij kindermishandeling het aantal gevallen van pesten op het werk aanzienlijk is gestegen. De volgende stap is het geleidelijk verbreden van de definities: er zal steeds meer onder gaan vallen. De professionals van de instellingen die zich met de opvang bezighouden krijgen een gevestigd belang in 'hun' probleem en zullen steeds meer 'gevallen' onder dezelfde noemer gaan brengen. Daardoor breidt hun werkterrein zich steeds verder uit.

onzichtbare risico's

Ging het vroeger om direct zichtbare sociale problemen (krottenwijken), in onze welvarende samenleving gaat het steeds meer om onzichtbare problemen, die alleen maar door onderzoek in kaart kunnen worden gebracht. En dat geeft de onderzoekers, hulpverleners en professionals een grote invloed op de definiëring van het probleem. Sociologen spreken in dit verband wel eens over de opkomst van de 'risicosamenleving': we zijn langzamerhand in de ban geraakt van onzichtbare risico's waarover wij uitsluitend nog door de media worden geïnformeerd. En die media zorgen af en toe voor een enorme uitvergroting van een bepaald risisco zonder veel aandacht te schenken aan de historische context. Onherroepelijk gevolg: verontrusting bij het publiek.

steeds hogere eisen

Er zijn in Nederland veel minder grote sociale problemen dan vroeger &endash;denk alleen al aan mensonterende armoede- maar ons 'probleembewustzijn' is enorm toegenomen. Bevrijd van de dagelijkse strijd om het bestaan, gaan we telkens een stap verder en stellen we steeds hogere eisen aan onze leef- en werkomgeving. Daar is niets op tegen, tenminste als we ons van dat proces bewust zijn en ons niet laten meeslepen door de bekende doemscenario's waarin het slachtofferschap overheerst.

Peter Vasterman

Docent massacommunicatie aan de School voor Journalistiek in Utrecht.