De ramp op internet
De vuurwerkexplosie in Enschede is de eerste
grote Nederlandse ramp die plaatsvond in het internettijdperk. Peter Vasterman
inventariseerde de informatiestroom op websites. Conclusie: veel nieuws werd
niet toegevoegd.
Gepubliceerd in De Journalist 7 juli 2000
Snelle
start
Vrijwel onmiddellijk na de ramp kwam er een uitgebreide
informatiestroom op gang op het net, bestaande uit nieuwsberichten,
ooggetuigenverslagen en mededelingen in allerlei nieuwsgroepen. Een paar uur na
de ramp registreerde een webcam zelfs live beelden van de enorme rookwolken
boven Enschede.
Niet alleen dagbladen als Twentse
Courant/Tubantia en de Volkskrant kwamen op hun websites al snel met actueel
nieuws, ook de nieuwsdiensten van internet providers als Planet Internet en
World Online gaven berichten. Internet was er dus snel bij, maar wat hadden al
die websites eigenlijk te bieden? En wat hebben ze toegevoegd aan de
nieuwsvoorziening na die eerste schokgolf op 13 mei?
Rijp en groen
Wie ruim een maand later de balans probeert op
te maken van wat zich in de weken na de ramp op internet heeft afgespeeld,
stelt zich een moeilijke opgave. Er zijn inmiddels duizenden websites te vinden
die op de een of andere manier verslag doen van Enschede. Het gaat niet alleen
om professionele journalistieke sites, maar ook om tal van snel in elkaar
geknutselde homepages van goedwillende amateurs.
Soms bestaan deze amateursites alleen uit
foto's met onderschriften als: 'Deze site is alleen bedoeld om foto's te laten
zien van ons eigen huisje die ongeveer een dikke 800 meter van de plek des
onheils ligt.' In andere gevallen gaat het alleen om een FTP-site, zoals die
van studenten van de TU Twente, waar men beelden, foto's en kaarten kan
downloaden. Daarnaast zijn er dan nog duizenden berichten te vinden in
nieuwsgroepen en online discussieforums.
774 links
Een goed overzicht van de ramp op internet
biedt Startpagina-dochter . In totaal bevatte
deze website half juni 774 links naar allerlei websites (soms afzonderlijke
artikelen, soms complete dossiers) over de ramp, verdeeld over 56 categorieën,
zoals: Nieuws, Ooggetuigen, Bewoners, Gezondheid/Onderzoek, Foto's, TV Beelden,
Vuurwerk ja of nee? Steunbetuigingen, enzovoorts.
Hoewel deze startpagina verwijst naar de meest
uiteenlopende websites, variërend van een werkstuk van een basisschool tot en
met Nova, valt de dominantie van de traditionele journalistieke media sterk op.
Meer dan 90 procent van deze 774 links verwijzen naar deze journalistieke
bronnen in binnen- en buitenland. Bovendien gaat het ook nog in een meerderheid
van de gevallen om stukken of beelden die ook (en waarschijnlijk eerder) in de
krant hebben gestaan of die al zijn uitgezonden. De berichtenstroom op Internet
bestaat dus voor een zeer groot deel uit nieuws, dat is geproduceerd door de
redacties van de traditionele media.
De internet nieuwsdiensten waren wel snel met
de eerste beelden en berichten, maar leunden vervolgens zwaar op de
traditionele nieuwsstromen als bijvoorbeeld het ANP. World Online, NU.nl,
Planet Internet en Sonera Plaza doen bij nader inzien weinig of geen eigen
verslaggeving en beperken zich tot het eindeloos recyclen van nieuws dat ook
via andere mediakanalen bekend is gemaakt. Wel zijn er veel
ooggetuigenverslagen te vinden die overigens meestal pas na enkele dagen via
email binnenkomen, op een moment dat ook de dagbladen en de televisie de nodige
verhalen van bewoners al hebben geleverd.
Beelden zonder context
Sonera Plaza bracht als speciale service een
hele serie zogenaamde NewsBites over Enschede, bestaande uit korte video items
(Bijvoorbeeld: 22 mei, Mans wordt 'verrot gescholden'), geproduceerd door het
Cameo Media, ook verantwoordelijk voor onder meer SBS6 Hart van Nederland. De
website met de in totaal 107 video-items (gemiddeld vijf per dag) biedt verder
geen structuur of context, het gaat louter om het doorgeven van videobeelden.
En dat lijkt kenmerkend voor veel van de
nieuwe aanbieders op internet: doel is vooral het beschikbaar maken van zoveel
mogelijk informatie (meestal uit de tweede hand) en links naar andere websites,
niet het selecteren en structureren van de informatie, laat staan het zelf ter
plekke verslag doen. Daardoor komt de bezoeker bij veel websites telkens weer
dezelfde informatie tegen met dezelfde beelden en dezelfde links, die eindeloos
naar elkaar verwijzen.
Het echte, gedegen journalistieke onderzoek
naar de oorzaken van de ramp en de rol van de hoofdrolspelers wordt helemaal
overgelaten aan de redacties van de gevestigde media die vervolgens hun
bevindingen na publicatie in de krant of op de tv aan het internet
toevertrouwen.
Hoog X-files gehalte
En dan zijn er nog de nieuwsgroepen en
discussieplatforms, die een buitengewoon chaotische, verwarrende en
onbetrouwbare indruk achter laten. (nl.actueel.vuurwerkramp) Blijkbaar heeft
het internet een grote aantrekkingskracht op (doorgaans) anonieme fans van de
X-files, die er een zeker genoegen in scheppen om allerlei geruchten,
beschuldigingen en complottheorieën los te laten, waar dan weer eindeloos over
wordt doorgepraat. Anonieme paniekzaaiende mededelingen als: 'Het dodental
betreft volgens geheime bronnen al 44' op een moment (19 mei) dat er nog veel
vermisten waren, zijn niet ongewoon.
Soms dringt dit soort berichten weer door tot
de reguliere journalistieke kanalen zoals in het geval Pyrotech. 'Mysterieuze
details over vuurwerkramp op internet'. TC/Tubantia op de website op 19 mei:
'De anonieme afzender, die zich Pyrotech noemt, geeft een zeer gedetailleerde
verklaring over de gang van zaken bij S.E. Fireworks, vlak voor de explosies.'
Volgens de krant blijkt uit de gedetailleerdheid van de verklaring 'dat de
afzender zaterdagmiddag op het terrein aanwezig was, of heeft gehoord wat zich
daar heeft afgespeeld'.
Ook NRC Handelsblad voert Pyrotech serieus in
de krant op als een 'kennelijk goed geïnformeerde bron'. Op 19 mei, na een
felle discussie op de website (De Ramp Forum), meldt Pyrotech dat hij geen
ooggetuige was van de ramp en dat hij zijn excuses aanbiedt voor de gevolgen
van zijn bericht.
De maandag daarop meldt TC Tubantia in de
krant: 'Getuigenis ramp op internet blijkt verzonnen'. NRC Handelsblad is
helaas nooit meer teruggekomen op Pyrotech. Enige tijd later dook Pyrotech, nog
steeds anoniem, toch weer op in een ander forum (De ramp message board) waarin
hij opnieuw allerlei wilde theorieën losliet.
Nieuwsgroepen en online discussieforums waren
populair, maar echte nieuwe onthullingen zijn via deze kanalen (nog) niet tot
stand gekomen. En voor journalisten die speuren naar doorbraken een gevaarlijke
valkuil.
Gemeenschapsgevoel
Journalistiek gezien heeft internet bij deze
ramp nog geen zelfstandige rol opgeëist, daarvoor leunden de makers van al die
websites te zwaar op de enorme inspanningen van de traditionele journalistiek.
De grootste kracht van het web bij een dergelijke ramp ligt op dit moment dan
ook nog niet in het openbaar maken van nieuwe feiten, maar in het versterken
van het gemeenschapsgevoel.
Internet kan snel en direct een platform
bieden voor mensen die betrokken willen zijn, die hun ervaringen willen delen
met anderen. Gedichten, persoonlijke verhalen, condeleanceregisters,
herdenkingspagina's, discussieplatforms, het is allemaal te vinden op het web.
Ook TC/Tubantia bevorderde de betrokkenheid door de lezers op artikelen te
laten reageren, waardoor er interessante discussies plaatsvonden, bijvoorbeeld
over de rol van de burgemeester. Getuige de miljoenen hits in de week na de
ramp bestaat er bij het publiek een grote belangstelling voor nieuws en
discussie op het net.
Maar voordat internet een zelfstandige
journalistieke rol kan spelen, zal de nieuwe economie eerst moeten investeren
in echte internet nieuwsdiensten.
