vrijdag 7 juli 2000

Internet en de ramp: traditionele journalistiek domineert

De ramp op internet
De vuurwerkexplosie in Enschede is de eerste grote Nederlandse ramp die plaatsvond in het internettijdperk. Peter Vasterman inventariseerde de informatiestroom op websites. Conclusie: veel nieuws werd niet toegevoegd.

Gepubliceerd in De Journalist 7 juli 2000

 Snelle start

Vrijwel onmiddellijk na de ramp kwam er een uitgebreide informatiestroom op gang op het net, bestaande uit nieuwsberichten, ooggetuigenverslagen en mededelingen in allerlei nieuwsgroepen. Een paar uur na de ramp registreerde een webcam zelfs live beelden van de enorme rookwolken boven Enschede.

Niet alleen dagbladen als Twentse Courant/Tubantia en de Volkskrant kwamen op hun websites al snel met actueel nieuws, ook de nieuwsdiensten van internet providers als Planet Internet en World Online gaven berichten. Internet was er dus snel bij, maar wat hadden al die websites eigenlijk te bieden? En wat hebben ze toegevoegd aan de nieuwsvoorziening na die eerste schokgolf op 13 mei?


Rijp en groen

Wie ruim een maand later de balans probeert op te maken van wat zich in de weken na de ramp op internet heeft afgespeeld, stelt zich een moeilijke opgave. Er zijn inmiddels duizenden websites te vinden die op de een of andere manier verslag doen van Enschede. Het gaat niet alleen om professionele journalistieke sites, maar ook om tal van snel in elkaar geknutselde homepages van goedwillende amateurs.

Soms bestaan deze amateursites alleen uit foto's met onderschriften als: 'Deze site is alleen bedoeld om foto's te laten zien van ons eigen huisje die ongeveer een dikke 800 meter van de plek des onheils ligt.' In andere gevallen gaat het alleen om een FTP-site, zoals die van studenten van de TU Twente, waar men beelden, foto's en kaarten kan downloaden. Daarnaast zijn er dan nog duizenden berichten te vinden in nieuwsgroepen en online discussieforums.

774 links

Een goed overzicht van de ramp op internet biedt Startpagina-dochter . In totaal bevatte deze website half juni 774 links naar allerlei websites (soms afzonderlijke artikelen, soms complete dossiers) over de ramp, verdeeld over 56 categorieën, zoals: Nieuws, Ooggetuigen, Bewoners, Gezondheid/Onderzoek, Foto's, TV Beelden, Vuurwerk ja of nee? Steunbetuigingen, enzovoorts.

Hoewel deze startpagina verwijst naar de meest uiteenlopende websites, variërend van een werkstuk van een basisschool tot en met Nova, valt de dominantie van de traditionele journalistieke media sterk op. Meer dan 90 procent van deze 774 links verwijzen naar deze journalistieke bronnen in binnen- en buitenland. Bovendien gaat het ook nog in een meerderheid van de gevallen om stukken of beelden die ook (en waarschijnlijk eerder) in de krant hebben gestaan of die al zijn uitgezonden. De berichtenstroom op Internet bestaat dus voor een zeer groot deel uit nieuws, dat is geproduceerd door de redacties van de traditionele media.

De internet nieuwsdiensten waren wel snel met de eerste beelden en berichten, maar leunden vervolgens zwaar op de traditionele nieuwsstromen als bijvoorbeeld het ANP. World Online, NU.nl, Planet Internet en Sonera Plaza doen bij nader inzien weinig of geen eigen verslaggeving en beperken zich tot het eindeloos recyclen van nieuws dat ook via andere mediakanalen bekend is gemaakt. Wel zijn er veel ooggetuigenverslagen te vinden die overigens meestal pas na enkele dagen via email binnenkomen, op een moment dat ook de dagbladen en de televisie de nodige verhalen van bewoners al hebben geleverd.

Beelden zonder context

Sonera Plaza bracht als speciale service een hele serie zogenaamde NewsBites over Enschede, bestaande uit korte video items (Bijvoorbeeld: 22 mei, Mans wordt 'verrot gescholden'), geproduceerd door het Cameo Media, ook verantwoordelijk voor onder meer SBS6 Hart van Nederland. De website met de in totaal 107 video-items (gemiddeld vijf per dag) biedt verder geen structuur of context, het gaat louter om het doorgeven van videobeelden.

En dat lijkt kenmerkend voor veel van de nieuwe aanbieders op internet: doel is vooral het beschikbaar maken van zoveel mogelijk informatie (meestal uit de tweede hand) en links naar andere websites, niet het selecteren en structureren van de informatie, laat staan het zelf ter plekke verslag doen. Daardoor komt de bezoeker bij veel websites telkens weer dezelfde informatie tegen met dezelfde beelden en dezelfde links, die eindeloos naar elkaar verwijzen.

Het echte, gedegen journalistieke onderzoek naar de oorzaken van de ramp en de rol van de hoofdrolspelers wordt helemaal overgelaten aan de redacties van de gevestigde media die vervolgens hun bevindingen na publicatie in de krant of op de tv aan het internet toevertrouwen.

Hoog X-files gehalte

En dan zijn er nog de nieuwsgroepen en discussieplatforms, die een buitengewoon chaotische, verwarrende en onbetrouwbare indruk achter laten. (nl.actueel.vuurwerkramp) Blijkbaar heeft het internet een grote aantrekkingskracht op (doorgaans) anonieme fans van de X-files, die er een zeker genoegen in scheppen om allerlei geruchten, beschuldigingen en complottheorieën los te laten, waar dan weer eindeloos over wordt doorgepraat. Anonieme paniekzaaiende mededelingen als: 'Het dodental betreft volgens geheime bronnen al 44' op een moment (19 mei) dat er nog veel vermisten waren, zijn niet ongewoon.

Soms dringt dit soort berichten weer door tot de reguliere journalistieke kanalen zoals in het geval Pyrotech. 'Mysterieuze details over vuurwerkramp op internet'. TC/Tubantia op de website op 19 mei: 'De anonieme afzender, die zich Pyrotech noemt, geeft een zeer gedetailleerde verklaring over de gang van zaken bij S.E. Fireworks, vlak voor de explosies.' Volgens de krant blijkt uit de gedetailleerdheid van de verklaring 'dat de afzender zaterdagmiddag op het terrein aanwezig was, of heeft gehoord wat zich daar heeft afgespeeld'.

Ook NRC Handelsblad voert Pyrotech serieus in de krant op als een 'kennelijk goed geïnformeerde bron'. Op 19 mei, na een felle discussie op de website (De Ramp Forum), meldt Pyrotech dat hij geen ooggetuige was van de ramp en dat hij zijn excuses aanbiedt voor de gevolgen van zijn bericht.

De maandag daarop meldt TC Tubantia in de krant: 'Getuigenis ramp op internet blijkt verzonnen'. NRC Handelsblad is helaas nooit meer teruggekomen op Pyrotech. Enige tijd later dook Pyrotech, nog steeds anoniem, toch weer op in een ander forum (De ramp message board) waarin hij opnieuw allerlei wilde theorieën losliet.

Nieuwsgroepen en online discussieforums waren populair, maar echte nieuwe onthullingen zijn via deze kanalen (nog) niet tot stand gekomen. En voor journalisten die speuren naar doorbraken een gevaarlijke valkuil.

Gemeenschapsgevoel

Journalistiek gezien heeft internet bij deze ramp nog geen zelfstandige rol opgeëist, daarvoor leunden de makers van al die websites te zwaar op de enorme inspanningen van de traditionele journalistiek. De grootste kracht van het web bij een dergelijke ramp ligt op dit moment dan ook nog niet in het openbaar maken van nieuwe feiten, maar in het versterken van het gemeenschapsgevoel.

Internet kan snel en direct een platform bieden voor mensen die betrokken willen zijn, die hun ervaringen willen delen met anderen. Gedichten, persoonlijke verhalen, condeleanceregisters, herdenkingspagina's, discussieplatforms, het is allemaal te vinden op het web. Ook TC/Tubantia bevorderde de betrokkenheid door de lezers op artikelen te laten reageren, waardoor er interessante discussies plaatsvonden, bijvoorbeeld over de rol van de burgemeester. Getuige de miljoenen hits in de week na de ramp bestaat er bij het publiek een grote belangstelling voor nieuws en discussie op het net.

Maar voordat internet een zelfstandige journalistieke rol kan spelen, zal de nieuwe economie eerst moeten investeren in echte internet nieuwsdiensten.