Computer Assisted Research and Reporting. Cahier 11, 1994

• 1994 Computer Assisted Research and Reporting. 
• Cahier 11 uitgave FCJ. 
• P. Vasterman en  P. Verweij.

Journalism and the New Public Arena

Peter Vasterman, Peter Verwey

After looking at the authorities on television who declared officially that there was no reason to panic despite the deaths of two people within days of the accident in the virus lab, Argus turned back to his own computer screen. Within seconds he had access to the electronic highway and began his search for more information about the University lab where a container used for experiments with viruses had been broken. He found his way through the university computer and retrieved extensive information on the research program. The mention of a cooperation program with a university in Sudan alerted Argus immediately. He changed his course for Africa and began running down several databases there. He soon discovered that in one of the smaller universities scientists were working on the still rare but extremely dangerous Ebola virus that had swept away more than fifty villages in the past in Sudan and Zaire before disappearing mysteriously. So there might be a chance that the Ebola virus killed the two American researchers as well, Argus thought, but what if the authorities won't confirm this? He decided to contact several virus specialists using discussion lists and newsgroups.

Within two hours after Argus went back to his PC, a breakthrough was in the making: one of the researchers on the network confirmed experiments with the Ebola virus. This seemed too good to be true, and more important: without the electronic networks Argus would still be door-stepping with the authorities. Within an hour Argus could present his discoveries at the electronic news meeting and soon after that file his story. He was already looking forward to the happy hour at the electronic paper on Friday, the only time during the whole week he would meet his colleagues in person, just like in the old days.....

This could be a preview of what the electronic newsroom will look like. You don't have to struggle your way through heavy traffic before you get to the paper -at least an hour late- you can just stay at home behind your own screen. You'll be in touch with your colleagues during the daily news conference by using your modem connection. You might even see their faces on your screen, that is if you really prefer to see them. So the computers, linked together in networks, are going to change the daily routine of the reporter. But more important: this development will change the methods and techniques for gathering and checking information. What if a reporter can have access to a lot of computer networks with all kinds of resources? When he can make interviews, retrieve information from electronic press conferences and check that information by electronic research? Will it change the journalistic profession in a more fundamental way than all technological changes in the past, from the telegraph to the introduction of computers at the news desks? Will it give journalism more power, for instance to check the information provided by the authorities?

But this is not the only challenge coming from the new computer networks. What happens when all kinds of groups in society have access to huge information resources without using the mass media at all, information that is closely tailored to their needs. Journalists are certainly not the only group in society discovering the blessings of the cyberspace. A new 'virtual community' of network users all over the world is developing already at this moment, adding more participants to the 25 million network users every day. They are not only searching but also distributing information, even on a large scale. If the media can be bypassed like this, what does that mean for the role of journalism in the future? A new electronic public arena seems to be on the way, changing not only the role of journalism but also the way politicians campaign for (electronic?) votes. In this issue of Cahier several authors will explore this electronic future for journalism.

Electronic Superhighway

The electronic superhighway seems to be the most popular 'buzzword' in the debate about the future. To compare the new computer networks with the American interstate road system is a bit deceiving. The most important feature of the computer networks is that it is not a completely new system: it is based upon an existing infrastructure. That is to say: the global networks use local computer networks, telephone lines and of course personal computers, linked to the networks by using fast modems. Local networks have been connected, creating a worldwide network, also known as the Internet.

This network of networks now seems to be a sort of prototype of the future information superhighway. It acts as a global network that links together large commercial services like CompuServe as well as thousands of smaller university, government or corporate networks. Its development was not really planned or foreseen: the Net was formed by a process of accretion and fusion that started during the cold war. The U.S. Department of Defense needed a decentralized computer network in order to prevent total destruction of the American defense system after the first Russian atomic bomb hit an American target. In 1968, with support of the Defense Department, Arthur D. Little Labs of Cambridge, Mass. built a program, the so-called Internet Protocol (TCP/IP) that enabled computer mainframes on different locations to communicate with each other.

During the past decade Internet has grown enormously: more than 11,000 universities, government agencies, as well as all kinds of corporations are connected with this huge, decentralized computer network. With an account on the Internet you really have a special driveway leading from your personal computer to this gigantic electronic highway that reaches probably more than 25 million users all over the world -although at this moment most users are still American. But the rest of the world is catching on at great speed. Sometimes even on the electronic highway traffic is heavy, and during rush hours some connections get overloaded. Even there traffic jams seem inevitable.

Internet users have various possibilities to search and retrieve information. Electronic mail, or e-mail as it is called, is the oldest and simplest form. E-mail is not only used for sending private messages, but also for taking part in electronic discussions about a wide range of topics: from the Hubble telescope to sex. Other network tools make it possible to connect to another computer (Telnet). If this computer contains databases we can research the information stored on line, but it is also possible to retrieve files and applications from that computer (by using FTP, File Transfer Protocol). Unfortunately these classic Internet tools are not user friendly, so new ones were invented. The introduction of special Internet browsers such as Gopher or WorldWideWeb (WWW) make it much easier for the user to control the flow of information on the net, because they use self guiding menus.

Computer Assisted Journalism

For journalists the Internet opens new ways to search through enormous amounts of information and at a much higher speed than the traditional methods of research provided. The computer networks enable the reporter to get the relevant information right into his database or spreadsheet. At first sight this electronic research doesn't seem to differ much from the traditional methods. News wires and telephone lines are being replaced by computer connections; it's faster and bigger, but is it really innovative? And don't these new research methods have the same 'classical' problems of validity and reliability, but in a somewhat different format? For example: how reliable is the information given in an electronic interview? And: how to check the (electronic) information found in databases?

There are people like Tom Koch, an American-Canadian investigative reporter, who predict fundamental changes in journalism as a result of this electronic information gathering. News that does no more than quote officials and their experts -the news as it has been- is dead, is his opinion: the future of news lies in the world of computer assisted journalism. It enables the reporter to dig into the causes and the consequences of an event. "Computer Assisted Journalism is the therapist", says Koch , "It can create the links between the consequence and event, taking writer -and therefore reader or viewer- through the antecedents of an occurrence to demonstrate who is right. (...) Traditional reporters can rarely do this because they don't have the knowledge or the background to call a politician's or expert's bluff. They don't have the books or reports that allow them to say, 'all available evidence proves x is right and y is not. You lie.' But with computers, they can get those reports."(1)

Simply because of these new technical possibilities computer assisted journalism opens new ways for journalists to check the information given by, for example, government officials. This development might lead to a shift in the balance where the reporters will become less dependent on the information of the official sources, so that they can do a better job than just presenting various, sometimes contradicting opinions to his readers. With his new research methods the reporter can give a well-foun- ded judgment based on his own research.

A classical example is the so-called 'drunken drivers case'. After intensive research of databases and analysis of this information by computer programs, American journalists discovered that some of the drivers of the well known yellow school busses had been convicted for drunken driving in the past.

Instead of distributing information from the top to the bottom of society, journalists now have the electronic tools to dig for information and to check the politicians and authorities. This approach will get more important and it will move investigative reporting right into the center of journalism. In his essay in this Cahier Tom Koch will give a report from his digging and mining at CompuServe.

The New Electronic Public Arena

On the net, anyone with a computer and a modem can be his own reporter, editor and publisher -spreading news and views to millions of readers around the world". Traditional journalism is top down, but on the Net, news is bottom up -the many speaking to the many- "and it bears the seeds of a revolutionary change". Predictions of revolutionary change in the media landscape like this one published in Time magazine(2) have been made many times before. For instance when millions of viewers on the globe could watch the same live television broadcast thanks to the new communication satellites. Or when war correspondents could connect directly with the home desk by using their own satellite dish, so footage could be broadcast within seconds. But, fundamentally, in most cases everything stayed the same in the 'one way' relationship between the media and the public. The media still are the most important managers of the public arena in every democracy. But looking at the structure and organization of the Internet several characteristics are pointing in a new direction.

This network is sort of a chaos, it is completely decentralized with no central supervising authority, government or commercial corporation. There are no concentrations of ownership tendencies and there are no media moguls dominating the scene; the network is really in the hand of its users.

Communication is no longer a one way street. It is no longer one-to-many, but many-to-many. In newsgroups or discussion lists everyone has access to the rest and can report whatever news or opinion to the rest. Of course you can start your own list.

Because of this decentralized two-way system, ratings or circulation figures do not matter anymore. In magazine publishing the segmentation of the market is limited by scale economics: even a very specialized magazine needs a certain amount of readers in order to survive. Segmentation and fragmentation can be endless on the Net, and that creates new publishing perspectives. The costs stay the same with a thousand or a million users, quite different from a traditional magazine or newspaper.

As a consequence of all these endless flows, computer information cannot in any way be controlled by authorities, law enforcement agencies, politicians, dictators or military juntas. It is impossible to prevent whatever kind of information from getting on the Net. At the moment there is only the social control by the users of the net. People who violate the netiquette can count on a lot of 'unfriendly' e-mails to say the least.

Overlooking the development of the Net until now one is tempted to predict a real communication revolution. Network users can do what journalists do as a profession, that is to retrieve and to publish information, to gather facts and opinions and distribute them. In a situation where large parts of the mass audiences use electronic networks, the traditional mass media will probably face new demands. Maybe the news function of the media will change: instead of just supplying the latest news or the most relevant facts and opinions, journalists will have to specialize more in checking the information coming from all kinds of (electronic) sources. Who is supplying all this electronic information? Can this information be trusted? Are there political or commercial strategies involved? Computer assisted reporting gives journalists the tools to do that, but on the other hand the new situation might also demand that change in strategy. The traditional journalistic approach is getting quite outdated when every consumer has a direct access to the ongoing news flows. They want more from journalism in this new electronic public arena.

There might also be a place for a completely new profession in this electronic era: that of the information agent, who serves as a specialist in computer research for all kinds of other professionals like the journalist, the attorney, or the surgeon. A sort of mixture between the journalist, the librarian and the researcher. Nora Paul, researcher and computer assisted journalism trainer at the American Poynter Institute in St Petersburg (Fl., USA), will explore this new field in her contribution to this publication.

Although the Internet and CompuServe are getting popular in the Netherlands, there is only a very limited amount of information in Dutch available in electronic format. The Dutch journalist still has to spend many lonely hours in dusty archives to get information on, for instance, public spending. Even the latest census figures from the agency for official statistics, the CBS, are only available on the somewhat outdated Videotex system. It is no surprise that computer assisted research is still in its infancy. But the first pioneers are getting to it as is being shown in the story of the Dick van Eijk working with NRC-Handelsblad in this Cahier. In the spring of 1994 Van Eijk made a complete computer analysis of the results of the national Second Chamber elections. Within a few years computer assisted journalism will hopefully gain a foothold in the Dutch media.

How the electronic public arena will develop still remains mystery: will the chaotic and decentralized structure of the Net survive? What if the media multinationals try to take over the development of the electronic superhighway? What if it becomes very expensive to retrieve vital information? Instead of a new electronic public area we might as well see a huge electronic shopping mall, visited by passive consumers instead of active citizens. But at this moment the perspectives for a revolutionary communication change are positive and a challenge to journalism.

Minder asielzoekers, geen nieuws?

HP/de Tijd 15 mei 1994 
De mediahypes over de asielzoekers keren telkens weer terug. Maar hoe reageert de pers wanneer de cijfers over de alsmaar groeiende instroom niet blijken te kloppen?

“Dit jaar 100.000 asielzoekers. WVC in grote problemen met opvang.” De Telegraaf.

Wie de berichtgeving over de asielzoekers volgt, ontdekt dat er regelmatig en met enige tussenpozen enorme opwinding ontstaat over het toenemend aantal asielzoekers en de falende opvang door de Nederlandse overheid. Die opwinding zwelt telkens aan tot een ware mediahype die soms wekenlang de voorpagina’s van de kranten, het televisienieuws en de actualiteitenrubrieken domineert. Dat gebeurde voor het eerst negen jaar geleden met de Tamils en soortgelijke hypes zouden zich daarna nog regelmatig herhalen. 

In 1985 ontstond een ware paniek over de komst van een groep van drieduizend Tamils, die op de vlucht voor het geweld in Sri Lanka in Nederland asiel aanvroegen. Er waren nauwelijks collectieve opvangmogelijkheden en de toenmalige WVC-minister Brinkman zette de Tamils al snel op een streng bed- bad- en brood-regime, in afwachting van de behandeling van hun asielaanvraag, die uiteindelijk ruim drie jaar zou gaan duren. De berichtgeving over de Tamils was in die periode opmerkelijk negatief: het zou gaan om jonge, goed opgeleide ‘economische’ vluchtelingen die duidelijk ‘illegaal’ in Nederland waren. Ook toen was er sprake van een ‘invasie’, een ‘vloedgolf’ en een ‘gigantische stroom’, terwijl de schattingen over de nog te verwachten Tamil-asielzoekers alsmaar bleven stijgen en zelfs een top van 40.000 haalden.

Een vergelijkbare ophef deed zich vorig jaar voor naar aanleiding van het inmiddels spreekwoordelijke ‘maisveld-incident’, waarbij enkele asielzoekers een nacht buiten moesten doorbrengen, omdat alle asielzoekerscentra vol waren. Achteraf werd duidelijk dat het hier een welbewuste publiciteitsactie betrof van VluchtelingenWerk en de Centrale Opvang Asielzoekers die de gemeenten onder druk wilde zetten om meer woningen vrij te maken voor erkende asielzoekers. Het gevolg van die ‘actie’ was wel dat zich het ‘Nederland is vol’ beeld in heel wat hoofden heeft vastgezet.

En in de maart van dit jaar kon Nederland kennisnemen van de jongste hype over de asielzoekers: De Telegraaf kopte breed -en onderstreept- over de voorpagina op 10 maart: “Dit jaar 100.000 asielzoekers.” Volgens het artikel houdt het ministerie van Justititie er ernstig rekening mee dat het aantal asielaanvragen dit jaar spectaculair zal stijgen tot 80.000 à 100.000. Utrechts Nieuwsblad en de Volkskrant zijn iets terughoudender en melden “mogelijk 60.000 asielzoekers” dit jaar, terwijl NRC Handelsblad op basis van dezelfde informatie van Justitie niet hoger komt dan 50.000 asielverzoeken. Een week later al is het aantal verwachte asielzoekers bij de Volkskrant zo sterk gestegen -waarom is onduidelijk- dat de redactie het een opening op de voorpagina waard vindt: “Aantal asielzoekers naar tachtigduizend,” is de kop van de opening op 18 maart. Weer een paar weken later (op 9 april) meldt de Volkskrant dat Nederland in maart een recordaantal van 6000 asielzoekers te verwerken kreeg. “Dat is vierduizend meer dan in maart van het vorig jaar.” 

Politiek Den Haag zint vervolgens op drastische maatregelen om de stroom in te perken en ook dat haalt uiteraard dagelijks de voorpagina’s. “Duizend man naar de grens” is de vette, onderstreepte kop in De Telegraaf van 21 maart, alsof Nederland met man en macht een invasie bij de grens moet zien te voorkomen. De koppen in de Volkskrant zijn terughoudender, maar wekken toch ook vaak de indruk dat de paniek rond de asielzoekers terecht is: “Controle op asielvraagstuk lijkt zoek,” (18 maart) en “Asielzoekers mogelijk weer in legertenten.” (11 maart).

Wie dacht dat De Telegraaf wat milder was geworden, komt bedrogen uit. Op 19 maart brengt deze krant het bericht dat asielzoekers in Maassluis worden gehuisvest in “kapitaal pand, een van de meest historische panden van de gemeente.” Naast het stuk staat een foto van een mooi grachtenpand waar heel wat Nederlanders jaloers op zouden zijn. In ander artikel suggereert De Telegraaf dat iedereen de kans loopt plaats te moeten maken voor een asielzoeker. Op 7 april meldt De Telegraaf: “Uit huis gezet voor Bosniërs.” Op de foto zien we een jonge vrouw zittend op de stoep voor haar woning in Maartensdijk. Ze moet “doodleuk het keurige rijtjeshuis, waar ze is geboren en getogen, stante pede verlaten om plaats te maken voor een Bosnische vluchteling.” Wie het verhaal goed leest, ontdekt dat de gemeente Maartensdijk er terecht van uitging dat de woning vrij zou komen. Na haar echtscheiding was de dochter weer bij haar moeder ingetrokken. Een paar maanden later overlijdt de moeder en denkt de gemeente de woning te kunnen toewijzen aan een nieuwe bewoner, want de dochter staat niet officeel ingeschreven in de gemeente Maartensdijk. 

In die stortvloed van verontrustende publiciteit over de wassende stroom asielzoekers en de nieuwe maatregelen, vielen die paar berichten over de afname van het aantal asielzoekers nauwelijks op. En toch stond dat nieuws in verschillende kranten en het ging wel degelijk over de afgelopen maanden waarin zoveel ophef was over de 80.000 of misschien wel 100.000 asielzoekers. Merkwaardig genoeg werd dat nieuws niet door de andere media opgepikt: er heerste in de eerste week na die onthulling een absolute stilte, en pas twee weken later komen de eerste, aarzelende reacties.

Het eerste bericht dat de groei van het aantal asielzoekers duidelijk lager is dan Justitie eerder bekendmaakte, staat in het Algemeen Dagblad van 13 april onder de kop: “Grote verschillen in tellingen aantal asielzoekers.” Er blijkt tussen de cijfers van justitie (6.000 in maart) en die van de Centrale Opvang Asielzoekers (COA) een verschil van bijna 2.000 asielzoekers te bestaan. 

Drie dagen later staat er in de VNU-dagbladen als het Eindhovens Dagblad en het Brabants Dagblad een uitgebreid stuk van Harry Coerver die op grond van een vergelijking van de cijfers concludeert dat er sprake is van een gestage afname van het aantal asielzoekers in de eerste drie maanden van dit jaar nadat er in december nog 6.772 asielzoekers in de opvangcentra arriveerden. De kop boven zijn stuk: “Instroom asielzoekers verminderd” moet de lezers van deze dagbladen toch wel behoorlijk verbaasd hebben na alle ophef over de explosieve stijgingen. 

Uit het stuk blijkt dat de officiële cijfers van het ministerie van Justitie, waarbij sprake is van respectievelijk 5.023, 4.516 en 5.929 voor de maanden januari, februari en maart in feite onzuiver zijn. De Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) van Justitie registreert mensen wanneer hun asielaanvraag officieel in behandeling wordt genomen. Op dat moment kunnen die mensen al maanden in asielopvangcentra verblijven en daar meetellen in de cijfers van de COA. De registratie door Justitie heeft in het laatste halfjaar van 1993 nogal wat vertraging opgelopen waardoor sommige asielzoekers maanden moesten wachten voordat hun procedure werd gestart. 

De achterstanden werden niet alleen veroorzaakt door de groeiende aantallen asielzoekers in 1993, maar ook door een reorganisatie bij het ministerie waardoor tijdelijk minder ambtenaren beschikbaar waren voor de registratie. In september tot en met oktober dalen daardoor de cijfers van Justitie om vanaf december weer fors te stijgen tot het ‘recordaantal’ van 5.929. “Aan het begin van 1994 zette Kosto enkele tientallen ambtenaren extra in om asielzoekers te registeren en prompt leek te asielzoekersstroom weer aan te zwellen,” aldus Coerver in zijn stuk van 16 april. 

De groei in de cijfers van justitie is dus duidelijk een inhaaleffect: asielzoekers die al maanden in centra verbleven werden pas later door Justitie geregistreerd en telden mee in de nieuwe cijfers over de instroom van asielzoekers. Bovendien zijn in de 6.000 van maart 1.070 aanvragen meegerekend van (ex-) Joegoslaven die al vanaf 1992 in Nederland verbleven. De cijfers van de COA, de Centrale Opvang Asielzoekers geven volgens Wim de Lange, voorlichter van de COA, een ander beeld: “In de eerste paar maanden van 1993 was de gemiddelde instroom 400 per week, midden in het jaar was dat op 750 à 800 per week, en vanaf september 1.200 per week. Dat aantal bleef vrij constant gebleven tot december, toen registreerden we 14 à 1.500 per week en in januari is dat aantal teruggezakt naar het peil van 1.200 per week. En in februari zie je dat gemiddelde een eindje verder teruglopen naar ongeveer 1.000 per week.” In maart kwam de COA uit op 3.756 asielzoekers, een verschil van 2.173 met het cijfer van Justitie en in april op 3.723, een verschil van....

Neemt men deze maanden als signaal voor de ontwikkeling in 1994 dan moet de conclusie zijn dat de instroom inderdaad gestaag afneemt, maar volgens de COA-woordvoerder is het erg riskant om die cijfers op het hele jaar te projecteren: “Volgende week kan het wel weer omhoog vliegen.” Voorlopig rekent de COA op vijftigduizend asielzoekers dit jaar, een toename van 15.000 ten opzichte van 1993. 

Het stuk van Coerver haalt op zondag 17 maart Teletekst, maar de Teletekstredactie zet de kop, “Gestage afname asielzoekers”, veiligheidshalve maar tussen aanhalingstekens. Hoewel Teletekst over het algmeen goed in de gaten wordt gehouden op de diverse nieuwsredacties, gebeurt er in de week daarna helemaal niets. Geen enkele krant lijkt geïnteresseerd in de ‘gecorrigeerde’ cijfers, terwijl de eerdere hoge schattingen die zo makkelijk op de voorpagina’s haalden, gebaseerd waren op, naar nu blijkt, ‘onzuivere’ cijfers van Justitie. Dat is geen nieuw verschijnsel: uit onderzoek naar het verloop van dergelijke mediahypes blijkt dat het uiterst moeilijk is om een eenmaal gecreëerd beeld later nog bij te stellen: onjuiste feiten blijven nog lange tijd rondzingen, ook al is er al lang nieuwe informatie beschikbaar. 

Het duurt nog bijna twee weken voordat de Volkskrant op de voorpagina van 28 maart meldt: “Aantal binnenkomende asielzoekers stabiel.” Na er door een -overigens niet geplaatste- Forumbijdrage op geattendeerd te zijn dat de pers ten onrechte het nieuws over de gecorrigeerde cijfers laat liggen, verschijnt een stuk dat grotendeels bestaat uit een samenvatting van de eerdere berichten van Harry Coerver, inclusief het verhaal over het wegwerken van achterstanden door de IND. De Volkskrant schuift in dat artikel de zwarte piet naar het ministerie van Justitie -die in een nieuwsbrief van de IND melding heeft gemaakt van een “recordaantal” - en naar staatssecretaris Heerma die verantwoordelijk zou zijn voor het getal van 80.000 dat de Volkskrant zo groot op de voorpagina had gezet. In de andere kranten is nog steeds niets terug te vinden over de nieuwe cijfers, uitgezonderd een opiniestuk onder de kop “Paniek zaaien over asielzoekers” in Het Parool van 26 april 1994 van CDA-er J.P.H. Donner.

Inmiddels staat het oorspronkelijke beeld van de enorme toename van het aantal asielzoekers tot misschien wel 100.000 dit jaar nog steeds kaarsrecht overeind, zowel in discussies over het asielbeleid tijdens de verkiezingscampagnes als in de reguliere berichtgeving, zoals bijvoorbeeld blijkt uit een bericht opTeletekst (op 1 mei) vlak voor de verkiezingen: “Het aantal asielverzoeken stijgt de laatste maanden fors. Waren er in 1993 35.000 asielverzoeken, dit jaar wordt een verdubbeling van dat aantal verwacht.” 

Wie nog eens teruggaat naar de oorspronkelijke bronnen van het nieuws over de veronderstelde toename van het aantal asielzoekers ontdekt onder meer dat het ministerie van Justitie in haar persbericht over maart duidelijk heeft aangegeven dat zich onder de 6.000 ‘nieuwe’ asielzoekers die 1.070 Joegoslaven bevonden die al vanaf 1992 in Nederland verbleven. Toch is die informatie in de berichten over de toename niet terug te vinden. Bovendien staat er in het persbericht duidelijk bij dat een asielaanvraag wordt meegeteld in de statistieken van de IND “op het moment van de zogeheten ‘intake’.” In de nieuwsbrief van de IND over maart wordt een vergelijking gemaakt met maart vorig jaar en gesproken over een “verdrievoudiging” en een “recordaantal”. Het is deze vergelijking die zal leiden tot tal van berichten over een spectaculaire toename. Zou men maart 1994 hebben vergeleken met december 1993, dan zou er sprake geweest zijn van een afname.

Evenmin is in veel artikelen over de stijgende cijfers het aantal verwijderingen terug te vinden: in maart hebben volgens een persbericht van Justitie 2.403 verwijderingen plaatsgevonden: “het totaal aantal verwijderingen tot en met februari van dit jaar bedraagt: 5.967.” De hele berichtgeving concentreert zich volledig op de verwachte aantallen asielzoekers, maar dat ook heel wat aanvragen worden afgewezen, blijft sterk onderbelicht. In 1993 bijvorbeeld werden van de 35.399 asielaanvragen 30.771 verzoeken behandeld, waarvan maar liefst 15.759 werd afgewezen volgens het IND. Door telkens alleen het aantal asielaanvragen te noemen wekt men op z’n minst de indruk dat die mensen ook allemaal in Nederland zijn gebleven. Bovendien worden de woorden asielzoeker en vluchteling soms als synoniemen gebruikt, terwijl alleen die asielzoekers die erkend worden als vluchtelingen een verblijfsvergunning krijgen. 

Een andere bron van het nieuws was staatssecretaris Heerma die uit zou gaan van tachtigduizend asielaanvragen in 1994. Volgens een beleidsmedewerker van het ministerie van VROM die aanwezig was bij dit Mondeling Overleg van de Tweede Kamer over de asielopvang reageerde Heerma als volgt op de kritiek dat het kabinet er niet in slaagde om de asielopvang goed te plannen: “Het is ook niet te plannen, het is zo moeilijk te zeggen waar het heen gaat, het kunnen er 35.000 zijn, maar het zou ook wel eens het dubbele kunnen zijn.” Hoewel het hier dus niet ging om officiële ramingen, haakte de pers daar meteen op in en zette de Volkskrant zelfs 80.000 breed op de voorpagina op grond van dit antwoord. 

In de regelmatig terugkerende hypes over de asielzoekers blijken zich telkens dezelfde patronen voor te doen met als belangrijkste element dat de pers wel heel erg gretig aan de haal gaat met cijfers en de schattingen die kunnen wijzen op een toename. Aanwijzingen dat er misschien ook wel een stabilisatie of zelfs een afname uit de cijfers zou kunnen blijken worden tamelijk systematisch genegeerd: de paar berichten die daar wel op wijzen, krijgen in de andere kranten of op de televisie geen enkel vervolg. Speculaties over nog meer asielzoekers zijn altijd voorpaginanieuws, schattingen die veel lager uitvallen, zijn dat niet. Wat rest is de oorspronkelijke beeldvorming: Nederland zal worden overspoeld door een groeiende stroom van asielzoekers. 

PETER VASTERMAN.