Hoofdstuk 13 Medialogica: kindermishandeling in de media

De sociale constructie van een maatschappelijk probleem

Peter Vasterman
’Verkeerde vragenlijst leidt tot veel onterechte verdenkingen van kindermishandeling’, meldt de Volkskrant begin dit jaar (20 maart 2017). Uit onderzoek is gebleken dat de vragenlijst die artsen verplicht moeten gebruiken om kindermishandeling op te sporen leidt tot een stortvloed aan valse meldingen. Op ruim vijftigduizend ingevulde formulieren bleken er 108 positief (0,2 procent), maar slechts in negen gevallen (0,018 procent) bleek de melding terecht, de overige 99 waren dat niet, in totaal 92 procent van alle meldingen. Bij de positieve meldingen ging het in de meeste gevallen overigens om emotionele verwaarlozing. Omgekeerd werden er ook mishandelde kinderen gemist: 0,01 procent. De vragenlijst voor deze verplichte screening werd nooit wetenschappelijk gevalideerd.

Het nieuws over de screening leverde een paar dagen discussie en controverse op in de media. Zo schreef de Volkskrant (21 maart 2017) in een commentaar dat het absurd is dat artsen in negen van de tien gevallen excuses moeten aanbieden aan de verdachte ouders. En NRC Handelsblad (28 maart 2017) publiceerde een kritisch opiniestuk waarin Ido Weijers, emeritus hoogleraar jeugdbescherming aan de Universiteit Utrecht, van leer trekt tegen de ‘bonte verzameling screenings- en risicotaxatie-instrumenten’ die gebaseerd zijn op groot wantrouwen tegenover de ouders en het streven naar het absoluut uitsluiten van risico’s. Allemaal het gevolg van een aantal schokkende gezinsdrama’s, terwijl intussen de algemene opvoedingssituatie zich in Nederland op een historisch en internationaal ongekend hoog peil bevindt, aldus Wijers.

In haar reactie in NRC (28 maart 2017) kiest Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, voor een lage drempel: liever ouders onterecht verdenken dan mishandelde kinderen naar huis sturen. ‘Dat is niet per se problematisch: screenen is iets anders dan een diagnose stellen. Een positieve uitslag van een screeningsinstrument betekent alleen dat nader onderzoek gewenst is, en dat is iets anders dan een “verdenking”.’ De ophef over de screening is in de media ook weer snel voorbij. In de maanden daarna volgen allerlei berichten die juist weer de nadruk leggen op de falende aanpak van kindermishandeling, zoals ‘Alarmbel ging, hulp bleef uit’ (Leidsch Dagblad, 12 mei 2017) of ‘Alarm om aanpak geweld’ (Noordhollands Dagblad, 22 mei 2017).

Dit soort berichten passen in de gebruikelijke beeldvorming in de Nederlandse media over kindermishandeling: er is sprake van een omvangrijk en ernstig maatschappelijk probleem – de gevallen die aan het licht komen vormen slechts het topje van de bekende ijsberg – terwijl de samenleving er maar niet in slaagt om, ondanks alle inspanningen, de zaak onder controle te krijgen. Hoe is dit mediabeeld tot stand gekomen in de afgelopen decennia en wat waren de gevolgen voor de definitie en de aanpak van het probleem. Om deze vraag te beantwoorden is het van belang om zowel naar de rol van de bronnen van het nieuws te kijken – vooral de professionals, de onderzoekers, beleidsmakers en hulpverleners – als naar de rol van de media en de manier waarop zij nieuws maken. De beeldvorming is het resultaat van de interactie tussen deze twee sectoren.

1 op de 4 - Kindermishandeling, een publiek probleem

Jaarboek voor het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken
17 november  2017

1 op de 4 - Kindermishandeling, een publiek probleem
Jaarlijks zijn er in ons land meer dan 118.000 kinderen slachtoffer van kindermishandeling of verwaarlozing. Eén op vier Nederlanders heeft er ooit onder geleden of doet dat nog steeds. De cijfers dalen niet. We staan als samenleving machteloos tegenover een van de meest schadelijke van alle misdaden. Dat heeft veel te maken met onze omgang met dit wicked problem. We beschouwen het al snel als privéprobleem, want met de opvoeding van andermans kinderen bemoei je je niet. We weten ook niet goed wat er aan te doen is en wie dat dan moet doen.

In het nieuwe jaarboek van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken onderzoeken de meest deskundige experts kindermishandeling als publiek probleem. Hoe kunnen we er wel wat tegen doen? Met bijdragen van Sander van Arum, Hilde Bakker, Jurre van den Berg, Jan van Dam, Lia van Doorn, Sietske Dijkstra, Petri Embregts, Dana Feringa, Rien, Fraanje, Noud Frielink, Malou van Hintum, Mariëtte van den Hoven, Esmah Lahlah, Lilian Linders, Katinka Lünnemann, Hanan Nhass, Marijke Nijboer, Floor Peels, Lobke van Rijn, Jitske van der Sanden, Carlo Schuengel, Chris Sigaloff, Rutger Stafleu, Majone Steketee, Peter Vasterman, Caroline Vink, Jacques Wallage.

Keuze voor Engels schaadt de inhoud op de universiteit

NRC  Opinie 13 november 2017

Bedenk dus wat er verloren gaat als de voertaal in de collegezaal Engels wordt

Tussen alle argumenten voor en tegen lesgeven in het Engels blijft één belangrijk aspect onderbelicht. Het overstappen naar Engels heeft namelijk ook grote gevolgen voor de inhoud van de colleges en werkgroepen. Omdat je geen gebruik meer kunt maken van Nederlandse literatuur, dat wil zeggen Nederlandstalige boeken, artikelen, rapporten, kunnen Nederlandse onderwerpen ook niet meer aan bod komen. Want Engelstalige publicaties daarover zijn doorgaans schaars. Tenminste op mijn vakgebied: media en journalistiek.

De rol van (sociale) media bij crises en incidenten Casus: pandemie alarm over de Mexicaanse griep

Lezing RIVM 26 oktober 2017

Vandaag staat de rol van de nieuwsmedia en de sociale media centraal in de aanloop naar en tijdens epidemieën, waarbij we de Mexicaanse griep als belangrijkste voorbeeld zullen hanteren.
De nieuwsmedia doen verslag van gebeurtenissen, ze worden vaak als doorgeefluik gezien, of als middel (medium) om het publiek te informeren. Maar de media kennen hun eigen logica, hun eigen wetten en regels om gebeurtenissen in nieuws te vertalen.  Die berichtgeving heeft weer invloed op de maatschappelijke en politieke percepties, op overheidsoptreden en reacties van het publiek (wel of niet vaccineren). Zo ontstaat een typische dynamiek waarbij de media niet alleen verslag doen van gebeurtenissen, maar ook invloed hebben op het verloop van die gebeurtenissen. Als zich een nieuw risico of bedreiging voor de volksgezondheid aandient kan die dynamiek leiden tot een langdurige golf van publiciteit met alle gevolgen van dien voor het overheidsbeleid: er ontstaat een crisis. Niet voor niets vaak mediated crisis genoemd, een door media gemedieerde crisis. Crisis is altijd een constructie

De vraag is: hoe werkt die dynamiek van de media? Welke factoren zorgen ervoor dat een onderwerp hoog scoort bij de media? Dat is de vraag die ik u wil voorleggen: wat zijn de escalerende factoren bij de mediagolf? Maak nu een top vijf van die factoren. Wanneer zullen de media een risico/bedreiging volksgezondheid veel aandacht geven? 
Waarom is dit een belangrijke vraag? Omdat in de meeste gevallen de feitelijke risico’s -de wetenschappelijke risico-inschatting in termen van aantallen overlijdens- en ziektegevallen, of materiële schade- een veel kleinere rol spelen dan we denken. We gaan er allemaal min of meer van uit dat als de media veel aandacht besteden aan een onderwerp dat het belangrijk is, en dat als de media wekenlang uitvoerig berichten over gifkippen dat er dan wel iets ernstigs aan de hand moet zijn. Kijk je naar de werking van de media dan moet je dat natuurlijk betwijfelen. De media hanteren hele andere criteria dan die puur rationele, wetenschappelijke criteria voor de beoordeling van risico’s. De berichtgeving escaleert, maar doorgaans niet omdat er sprake is van een snelle toename van een probleem (uitzonderingsgevallen daargelaten zoals grote rampen). Media volgen niet de feitelijke ontwikkelingen, ze spelen er zelf een rol in en kunnen zo soms zorgen voor escalatie van het probleem. Maar wat bedoelen we met escalatie van het probleem? Niet dat de risico’s ernstiger zijn of dat de problemen voor de volksgezondheid toenemen. We bedoelen dat het probleem groter wordt in de maatschappelijke perceptie, we gaan het probleem als steeds ernstiger zien. Het groeit uit tot een groot maatschappelijk issue waar iedereen zich zorgen over maakt en waar de overheid flink werk van wil of moet maken. (er zijn andere risico’s die veel groter zijn, waar we ons geen zorgen over maken).

Het mediacircus: de mediahype rond Harvey Weinstein

NPO Radio 1, De Perstribune van zondag 22 oktober 2017, 12:23 uur

Het was de week van #MeToo. Nadat bekend werd dat Hollywood-producent Harvey Weinstein vele actrices seksueel heeft geïntimideerd, kwamen vrouwen uit de hele wereld met ontboezemingen over soortelijke ervaringen. Mediasocioloog Peter Vasterman onderzocht vele mediahypes, ook rond seksueel misbruik, maar wat er nu gebeurt in de media doet bij hem de mond toch wel openvallen.

Afscheidsbijeenkomst Dr. Peter Vasterman, de man die de Media Hype op de kaart zette

Lees hier een verslag van mijn afscheid bij de Master Journalistiek aan de Universiteit van Amsterdam op 1 september jl. 
Geschreven door mijn Nijmeegse studiegenoot Walter van Teeffelen. 

De verdwijning van Joey Hoffmann. Een mediahype ontleed

De verdwijning van Joey Hoffmann

Jaarlijks raken tien tot vijftien Nederlanders vermist. Vaak hoor je daar niets van, soms wordt er uitvoerig over bericht. De verdwijning van Joey Hoffmann uit Haaksbergen domineert al weken het nieuws. Is dat terecht? Een mediahype ontleed.

Door: Wil Thijssen en Nienke Toren, de Volkskrant, 11 augustus 2017

Het digitale schandaal als vorm van eigenrichting

Cahiers Politiestudies (ISSN: 1784-5300)
Jaargang 2017
43. Eigenrichting
May 10, 2017

Abstract: Het digitale schandaal als vorm van eigenrichting

“Schandalen zijn openbare terechtstellingen, maar zonder procedure, zonder formele regels
van bewijsvoering en bestraffing, zonder institutionele afhandeling” (De Swaan, 1996).

De sociale media zorgen voor een verandering van het schandaal als maatschappelijk proces waardoor het element van eigenrichting wordt versterkt. Het is voor iedere burger mogelijk geworden om normovertredingen vast te leggen, aan te klagen, via sociale netwerken te verspreiden en zo brede verontwaardiging te mobiliseren. Dat zorgt voor een ‘democratisering’  van de schandalisering, niet alleen wat de aanbrenger maar ook wat de aangeklaagde betreft.
Gingen schandalen vroeger uitsluitend om publieke personen tegenwoordig kunnen ook ‘gewone’ mensen bij een vastgelegde normovertreding object worden van een schandaal. De mogelijkheden (affordances) die sociale netwerken bieden werken golven van negatieve aanvallen (twitterstorms) op één persoon in de hand. Het is schandaal wordt zo nog veel sterker een vorm van eigenrichting: een openbare terechtstelling, maar dan zonder de gebruikelijke procedures die een eerlijke rechtsgang waarborgen. Een themanummer over eigenrichting

Peter Vasterman

Conferentie n.a.v. dit themanummer over Eigenrichting op donderdag 28 september 2107
Avans Hogeschool
Onderwijsboulevard 215
Den Bosch
Zaal OX 114

Cahiers op de Campus is een initiatief rondom de Cahiers Politiestudies (CPS) waarbij een breed publiek van wetenschappers, beleidsmakers en politiepersoneel de mogelijkheid krijgt kennis te maken met de Cahiers en de besproken vraagstukken. Naar aanleiding van het verschijnen van het themanummer over eigenrichting van het Cahier Politiestudies (nummer 43) organiseert CPS  samen met  de Stichting Maatschappij en Veiligheid en Avans hogeschool in  op 28 september 2017 aan de Onderwijsboulevard 215 in Den Bosch  (zaal OX 114) weer een 'Cahier op Campus'.

Tijdens deze studiemiddag onderzoeken we wat niet alleen wat vandaag de dag onder eigenrichting wordt verstaan, maar ook welke vormen van eigenrichting breed worden veroordeeld en welke vormen geaccepteerd lijken te worden.
 

Van nieuws over bosbranden krijg je bosbranden

NPO RADIO 5 20 juni 2017 

In deze droge tijd zijn bosbranden een reëel gevaar. Erover berichten soms nog gevaarlijker. Zogenaamde copycats zien in dergelijke nieuwsberichten juist een uitdaging om juist een sigaretje op te steken. Tom praat over copycatgedrag met onderzoeker Peter Vasterman

Zie copycat en de media onderzoeksrapport

‘Vechtpartij in Arnhem legt vooral vooroordelen bloot’ Homohaat

NRC Handelsblad 8 april 2017

Een gevecht in Arnhem werd wereldwijd nieuws als ernstige homohaat.
Waarom was er geen ruimte voor een alternatieve lezing?
Lees hier verder

Wat gebeurt er in ons hoofd als wij nepnieuws lezen?

Radio 1 De Nieuws BV‏

Geverifieerd account

Wat gebeurt er in ons hoofd als we nepnieuws lezen en wat kunnen we er tegen doen? Met Damiaan Denys (psychiater UvA) en Peter Vasterman (mediasocioloog UvA). Woensdag 1 maart 2017, 13:06 uur

Interessant artikel van Mischa Coster van Grey Matters over De psychologie van nepnieuws. Dit zal je niet geloven… Hoe nepnieuws werkt in ons brein. In Marketingfacts  7 maart 2017  

Onderzoeksjournalistiek: erop uit, aanbellen, contacten leggen

Bonnetjesaffaire

Het boek over de bonnetjesaffaire van onderzoeksjournalist Bas Haan is spannend, en bevat een belangrijke les: ook in het digitale tijdperk heeft de klassieke jacht op de feiten nut.

Peter Vasterman

Recensie NRC Handelsblad 10 februari 2017

Niet weer het bonnetje van de Teevendeal! Na al die publicaties en reportages, commentaren, Kamerbrieven, Kamerdebatten, de twee rapporten van de commissie Oosting (bij elkaar 735 pagina’s) en het vertrek van drie VVD-bewindslieden én de Kamervoorzitter, is er ook het boek De rekening voor Rutte van Nieuwsuur-journalist Bas Haan. Liggen alle details van dit schandaal al niet al heel lang op straat?

De verschijning van het boek eind januari leidde bij wijze van nabrander alsnog tot het vertrek van minister van Veiligheid en Justitie Van der Steur, de opvolger van Opstelten die al eerder was gestruikeld over het bonnetje. Haan had de hand weten te leggen op de e-mail met tekstsuggesties die Kamerlid Van der Steur aan minister Opstelten op de dag van diens aftreden stuurde voor de beantwoording van de 99 Kamervragen over het bonnetje. En daaruit bleek dat het Kamerlid tot over zijn oren in de doofpot zat, terwijl – ironisch genoeg – op het moment dat hij de e-mail schreef op het Ministerie bekend was dat het bonnetje dan toch was opgedoken in back-ups van oude bestanden.

Volmondig ja

Is het de moeite waard om het hele verhaal nog eens opnieuw te gaan lezen in dit boek, dat een stortvloed bevat aan details, namen en verwikkelingen? Het antwoord is volmondig ja, want het is niet alleen een spannend verhaal – dat overigens begint met een prachtige filmscène die bijna te mooi is om waar te zijn – het boek valt ook te lezen als een fijne inspiratiebron voor onderzoeksjournalistiek. Met als diepere laag de complexe interactie tussen de journalist en zijn tegenspelers, ministers, staatssecretarissen, topambtenaren, et cetera, die weer omringd worden door een cordon van adviseurs, voorlichters en woordvoerders. Met daaromheen de bredere kring van ambtenaren, OM-medewerkers, en andere betrokkenen die bereid zijn om al dan niet off the record informatie te delen. Soms omdat ze zich zorgen maken over de integriteit van het openbaar bestuur, soms omdat ze van hogerhand de schuld krijgen voor het ontbreken van informatie.