Media moeten niet bang zijn voor zelfonderzoek

Journalisten beroepen zich op de mythe van onafhankelijk waarnemer. Hun rol bij calamiteiten blijft onbesproken.

Gepubliceerd in Trouw (Podium; Blz. 18) van september 2012 (PDF). 

Gelukkig, er komt weer een onderzoekscommissie die gaat evalueren hoe het allemaal zo mis kon gaan, ditmaal in Haren. Dat is een gebruikelijk ritueel na crises, rampen en grote ordeverstoringen. De centrale vraag is altijd of de autoriteiten wel adequaat hebben gereageerd op de crisissituatie. Dat is ook waar de aandacht bij de presentatie van het rapport vaak een jaar later naar uitgaat: wie heeft gefaald? En als het tegenzit kan de verantwoordelijke bestuurder, mede onder druk van de media, zijn biezen pakken.

Het onderzoek als reinigingsritueel. Maar wat opvalt in al die onderzoeksrapporten is dat de rol van de media wel als een soort gegeven ter sprake komt, maar niet wordt geëvalueerd. Toen afgelopen voorjaar het rapport uitkwam van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid over de brand in Moerdijk in januari 2011 logen de koppen in de kranten er niet om: zo'n beetje iedereen had gefaald. Chemie-Pack had de veiligheidsregels overtreden, Moerdijk hield te weinig toezicht en de omwonenden raakten verontrust door tegenstrijdige informatievoorziening.

'Berichtgeving media heeft escalerend effect'

Algemeen Nederlands Persbureau ANP
September 22, 2012 Saturday 5:17 PM
'Berichtgeving media heeft escalerend effect'

THIJS SMEENK

SECTION: BINNENLAND

HAREN (ANP) - Peter Vasterman was niet verrast dat er vrijdagavond rellen uitbraken in Haren. Dat zei de mediasocioloog aan de Universiteit van Amsterdam zaterdag tegen het ANP.

,,Zolang een bericht over een Facebook-feest alleen op internet en de sociale media rondzweeft, is er doorgaans niet zoveel aan de hand'', aldus Vasterman. ,,Traditionele media maken een onderwerp pas echt belangrijk.''

Het feestje in Haren bleef volgens Vasterman lang buiten de media.

,,Pas vanaf woensdag is het echt opgepakt. En er is toen ook ongelooflijk veel werk van gemaakt en eindeloos over bericht. Je moet niet verbaasd zijn over het escalerende effect dat daar vanuit kan gaan.''

Vasterman verwijst naar de rellen in Londen in 2011. ,,Veel daders gaven toen later aan 'geïnspireerd' te zijn door de berichtgeving in de media en de beelden die ze zagen. Dat gaf ze een extra duwtje.''

'Het gaat er niet om of media ergens wel of niet over berichten', zegt de mediasocioloog verder. 'Het gaat er vooral om in welke mate je dat doet. Het is een kwestie van proporties. Media doen vaak net of ze geen rol spelen en ze zijn niet zo sterk in reflecteren. Maar media spelen natuurlijk wel een grote rol, dat hebben we ook bij de verkiezingen gezien.'

Zie ook: "Kritiek op media na rellen inHaren" Op Villamedia.

En  nrc next: De mediamachine. Hoe Haren kon veranderden in een slagveld.
En: „Wir hatten ungeheure Angst“ 

Radio 1 Perstribune over mediahypes

Deze week staat er op het antwoordapparaat een klacht over mediahypes op radio en TV. De nieuwsrubrieken op radio en televisie storten zich dit jaar massaal op grote evenementen.
Na het EK, de Tour en de Olympische Spelen waren de Parlementsverkiezingen aan de beurt. De formatie en de Amerikaanse Verkiezingen krijgen waarschijnlijk dezelfde massale aandacht.

Een luisteraar vraagt zich af waarom de media elkaar zo achterna lopen, is dat gebrek aan creativiteit of ligt het ergens anders aan? Hype-deskundige Peter Vasterman van de UvA reageert.

Medialogica. Oogkleppenwerkelijkheid met grote gevolgen

Er is vaak een verschil tussen de werkelijkheid en het beeld dat media daarvan schetsen. Daarover gaat de documentaire-serie 'Medialogica' die vanaf 19 september wordt uitgezonden. Peter Vasterman is universitair docent bij de leerstoelgroep Journalistiek van de afdeling Mediastudies aan de UvA. Hij is gespecialiseerd in mediahypes en kent talloze voorbeelden van medialogica. "Het is een soort 'oogkleppenwerkelijkheid'". Lees het interview op de website van Human

Wat is uw definitie van 'Medialogica'?

Vasterman: "Medialogica is de tunnelvisie van de media. Het gaat om berichtgeving waarin een bepaald beeld wordt neergezet van een gebeurtenis of een persoon. Vervolgens gaat die beeldvorming een eigen leven leiden. Het is een soort 'oogkleppenwerkelijkheid', met grote gevolgen omdat iedereen daar vervolgens van uitgaat. Voor mij is medialogica ook: iedereen probeert in de media te scoren met zaken die het bij de media goed doen."

Lekken of publiceren deel II

Wel in het NOS Journaal, maar weigeren om het rapport openbaar te maken?
Lees hier de reactie van de Leidse onderzoekers op mijn opiniestuk in Mare: Wij hebben niet gelekt.

Dit is mijn antwoord, ook gepubliceerd in Mare van 14 juni 2012

De onderzoekers van de Leidse universiteit lopen met een grote boog om de centrale kwestie in mijn opiniestuk heen: is het ethisch verantwoord om in de media allerlei uitspraken te doen over de uitkomsten van een onderzoek zonder het rapport zelf openbaar te maken? Het gevolg is namelijk dat iedereen moet reageren op een rapport dat niemand heeft kunnen lezen. Dat geldt niet alleen voor de media die niet kunnen controleren wat er in het rapport staat, maar vooral ook voor Jeugdzorg, de organisatie die ervan wordt beschuldigd geen veilige omgeving te creëren, zoals blijkt uit krantenkoppen zoals: ‘Jeugdzorg geeft misbruik ruimte’ . 

Peter Vasterman, mediasocioloog Universiteit van Amsterdam

Instituties onder druk. Universiteitsdag UvA 2 juni 2012

Populisme in de politiek, zwart-wit denken en het wantrouwen tegen instituties nemen toe. Koppen als ‘rechters hebben oordeel al klaar’ sieren steeds vaker de kranten. Het vertrouwen van het publiek in instituties als de rechterlijke macht, het hoger onderwijs en de politiek dreigt hierdoor af te nemen. Maar als dat al echt gebeurt, hoe schadelijk is dat dan? Moet met één stem naar buiten worden getreden om dit wantrouwen de kop in te drukken? Of is een open debat juist goed voor het vertrouwen?

• LOUISE GUNNING-SCHEPERS Geneeskunde, promotie EUR 1988, voorzitter College van Bestuur
• WILLEM F. KORTHALS ALTES Rechtsgeleerdheid 1974, promotie 1989, seniorrechter Rechtbank Amsterdam, bestuurslid Amsterdamse Universiteits-Vereniging
• PETER VASTERMAN promotie Geesteswetenschappen 2004, mediasocioloog, universitair docent Journalistiek
• MARCEL WIEGMAN Sociologie 1990, chef verslaggeverij Het Parool
• Debatleider HARRY STARREN Politicologie 1985, voorzitter Amsterdamse Universiteits-Vereniging

UvA-Universiteitsdag  2 juni 2012.

Opinie: lekken of Publiceren

Het geheime rapport in de krant

Hoe vond het rapport over kindermisbruik in jeugdhuizen zijn weg naar de media? En waarom staan de Leidse wetenschappers uitgebreid pers te woord als het over vertrouwelijke materie gaat. 

Peter Vasterman zet vraagtekens bij de gang van zaken.

Gepubliceerd in Leids Universitair Weekblad Mare 

23 mei 2012

Pinki, de mediahype rondom een knuffel

12 mei 2012 VPRO ARGOS
Hoe een verloren knuffel uit kan groeien tot een ware mediastorm. De politie van Assen zette op de website een bericht dat een kind zijn knuffel Pinki kwijt was. Het bericht werd kort daarop door alle media overgenomen, van de NOS tot RTL 4 en van landelijke kranten tot lokale kranten. Hoe kan het dat dergelijk nieuws zo groot wordt en hoe wordt dat door de betrokkenen ervaren? Argos over het ontstaan van een mediahype, een bericht van binnenuit.
Een verslag van Gerard Leenders