donderdag 8 november 2001

Voorzichtig aan met 'deskundige'

Gepubliceerd in Algemeen Dagblad, Trefpunt, donderdag 8 november 2001



De rol van de media in de affaire rond 'imam' Haselhoef

Peter Vasterman

De zaak-Haselhoef doet het meest denken aan de professor die ten tijde van de maanvluchten vanuit het vluchtleidingscentrum in Houston verslag deed voor de NOS, maar die in werkelijkheid vanaf zijn zolderkamertje ergens in Nederland de media telefonisch op de hoogte hield van het wel en wee van de astronauten. Pas toen een correspondent hem een keer in Houston wilde bezoeken, bleek niemand hem daar te kennen. De hoogleraar had zich zo laten meeslepen door het warme bad van alle mediabelangstelling dat hij bereid was om ver te gaan, heel ver. Hij was verslaafd geraakt aan de rol van media-deskundige. Hij is een van de eerste slachtoffers, maar zeker niet de laatste, zoals blijkt uit de affaire rond Haselhoef.


Een carrière als deskundige woordvoerder begint meestal met een interview in een plaatselijk dagblad. Het interview dwarrelt op het bureau van een andere redactie en binnen de kortste keren rinkelt de telefoon dagelijks: redacteuren van praatshows, organisatoren van discussieforums, zelfs scriptieschrijvende studenten weten de nieuwe deskundige te vinden. En zo wordt iemand binnen enkele weken of maanden een min of meer bekende Nederlander.
Redacties beconcurreren elkaar op leven en dood als het gaat om een nieuw gezicht of een opvallend geluid. De deskundige gaat van hand tot hand, maar dan komt er een moment waarop de redacteuren gaan `claimen' zoals dat in hun jargon heet: ze proberen deze gast exclusief te krijgen, bij voorkeur gratis, en als het niet anders kan tegen betaling. Tenslotte heeft hij of zij zijn marktwaarde al bewezen. Hij kan het en hij is deskundig. Vooral dat eerste punt is doorslaggevend, een deskundige moet vooral toegankelijk en mediageniek zijn. Dat verkleint de risicos. Het is tenslotte vaak live. Een bekend gezicht heeft bovendien attentiewaarde voor de kijkers.
Het nieuwe gezicht krijgt te maken met de mores van de media. De ideale deskundige, zo merkt hij, is behulpzaam, gewillig (op de gekste tijdstippen in een taxi naar de studio), heeft aan een half woord voldoende en zal nooit achteraf klagen over de gestelde vragen of de gemonteerde antwoorden. Hij krijgt de instructie niet al te genuanceerd te zijn en de gesprekspartners in de discussie zeker niet te sparen. Hij moet met enige flair en zonder al te veel mitsen en maren flinke uitspraken doen, liefst standpunten die zoveel stof doen opwaaien dat andere redacties daar vervolgens weer op door moeten gaan. En dan heeft de eerste redactie gescoord.
De aanleiding voor het eerste media-optreden is al naar de achtergrond verdwenen en dat geldt vaak ook voor de specifieke deskundigheid. Het Nieuwe Gezicht doet uitspraken over ongeveer alle onderwerpen die in de actualiteit zijn. Hij groeit in zijn rol, in het begin is er misschien nog enige aarzeling hij beseft niet op alle terreinen goed thuis te zijn, maar hij merkt dat zijn mening op prijs wordt gesteld. Zeker bij controversiële uitspraken. Zo moet het ook met Haselhoef zijn gegaan toen hij zijn opzienbarende uitspraken deed over homo's en de doodstraf. Hij wilde maar al te graag voldoen aan de eisen van de media die hem in zo'n korte tijd groot hadden gemaakt. In datzelfde kader past ook het aandikken van zijn CV.
Haselhoef heeft inmiddels tot zijn verbijstering gemerkt dat die door de media gecreëerde status zich als een boemerang tegen hem kan keren op het moment dat er twijfel ontstaat over zijn credentials. En dan gaat het hard, want alle redacties rennen weer achter elkaar aan om deze affaire aan de kaak te stellen. Dan geldt; De Here heeft gegeven, de Here heeft genomen, de held van de media verandert in een ordinaire oplichter, hij is helemaal geen volwaardige imam, dat adviseurschap bij verschillende islamitische organisaties stelt ook niet veel voor en een imam die op naam van zijn vrouw een automatiseringsbedrijf runt, dat kan geen zuivere koffie zijn.
Maar dat al die redacties hem als de deskundige woordvoerder van allochtoon Nederland zijn gaan beschouwen dat was toch voor hun rekening? Waarom heeft niemand in het begin gekeken naar zijn achtergronden? Waarom hebben al die redacties blindelings (van elkaar) aangenomen dat hij daadwerkelijk een gezaghebbende stem was binnen de islamitische gemeenschap? Waarom heeft niemand dat toen onderzocht? Het antwoord is simpel: Haselhoef was het ideale Nieuwe Gezicht en dan ga je niet zijn hele doopceel lichten.
Misschien wordt het eens tijd om deze hele handel in nieuwe gezichten eens kritisch tegen het licht te houden, al was het alleen maar om mensen als de ruimtevaartprofessor tegen zichzelf in bescherming te nemen.